آیا همه باید آزمایش ویتامین D بدهند؟
کمبود ویتامین D در همه گروه‌های سنی دیده می‌شود و غذایی که سرشار از ویتامین D باشد معمولا در سفره غذایی ما ایرانی‌ها وجود ندارد. با توجه به اینکه کمبود ویتامینD نقش مهمی در بروز بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های قلبی-عروقی و ام‌اس دارد، مساله جدی برای سیستم درمانی کشور محسوب می‌شود. البته راه‌های مختلفی برای تامین ویتامینD مورد نیاز بدن وجود دارد، مانند غنی‌سازی محصولات غذایی ولی شیوه مکمل‌یاری به طوری که کیفیت محصول حفظ شود و ویتامینD مورد نیاز بدن را تامین کند و اینکه چه ماده غذایی‌ای برای غنی‌سازی مناسب‌تر است نیز مورد بحث است. از آنجایی که آزمایش سنجش میزان ویتامینD در بدن افراد هزینه‌های میلیاردی دارد،آیا می‌توان بدون آزمایش هم مکمل این ویتامین را مصرف کرد؟
آیا مصرف مکمل این ویتامین نیاز بدن به ویتامینD را تامین می‌کند؟
آیا مکمل‌های موجود در بازار استانداردهای لازم را دارند؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با دکتر زهرا عبداللهی، رئیس دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت گفت‌و‌گو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
خانم دکتر! آیا همه مردم باید برای تعیین میزان کمبود ویتامینD آزمایش بدهند؟
نه، نیازی به این کار نیست زیرا بر اساس مطالعاتی که وزارت بهداشت انجام داده، کمبود ویتامینD در همه گروه‌های سنی شایع است و به دلیل شیوع بالا کمیته کشوری و مشورتی پیشگیری از کمبود ویتامینD که کارشناسان بین‌المللی هم در آن عضو هستند، در وزارت بهداشت تشکیل شد. توصیه این است که همه افراد جامعه مکمل ویتامینD را در یک دوز معین مصرف کنند که این دوز معین ایمن است، با محاسبه اینکه با مصرف یک مکمل 50 هزار واحدی ویتامینD در ماه، خطر اوردوز و مسمومیت وجود ندارد. بنابراین افراد 12 تا 70 سال باید هر ماه یک مکمل ویتامینD 50 هزار واحدی بخورند و نیازی به آزمایش نیست زیرا هزینه اضافی خواهد بود که هم به فرد و هم نظام سلامت تحمیل می‌شود.
اگر هر فرد بالای 12 سال یک قرص 50 هزار واحدی ویتامینD بخورد، نیاز بدنش به ویتامینD تامین می‌شود؟
تمام مطالعات نشان داده 70 تا 80 درصد مردم کمبود ویتامینD دارند و دوزی که اعلام کردیم، دوز ایمن است. در گروه سنی 2 تا 12 سال هر ماه فرد باید یک قرص 50 هزار واحدی بخورد و برای بچه‌های زیر 2 سال مکمل‌یاری داریم که قطره A+Dداده می‌شود. البته در حال حاضر به جای اینکه از 2 هفته بعد از تولد، طبق دستورالعمل قبلی، مصرف قطرهA+D شروع شود، روز سوم تا پنجم بعد از تولد باید به بچه‌ها این قطره را داد. بنابراین دوزهای اعلام‌شده هیچ خطری ندارد و در کمیته توصیه شده نیازی به آزمایش هم نیست زیرا دوز پیشگیرانه محسوب می‌شوند.
در حال حاضر در بازار تعداد محصولات غذایی غنی‌شده با ویتامینD افزایش یافته است. به نظر شما مصرف این محصولات تا چه حد کمبود این ویتامین را برطرف می‌کند؟
باید توجه داشته باشید کنار خوردن مکمل، مردم باید محصولات غنی‌شده موجود در بازار را مصرف کنند. امروزه تعداد محصولات غنی‌شده در بازار مصرف بیشتر شده و 50 کارخانه تولیدکننده محصولات لبنی مجوز غنی‌سازی را گرفته و شیر و ماست غنی‌شده به بازار عرضه کرده‌اند اما مکمل‌یاری در مدت معینی انجام می‌شود و تجربه نشان داده مصرف آن دائمی نیست. در حال حاضر غنی‌سازی آرد با ویتامینD نیز در دست اقدام است و در این زمینه از دو مشاور سازمان جهانی بهداشت و یونیسف کمک گرفته‌ایم. قرار است علاوه بر آهن و اسیدفولیک، ویتامینD نیز به آرد اضافه شود. همچنین غنی‌سازی روغن با ویتامینD نیز تایید و تصویب شده و در حال حاضر دو تولیدکننده روغن، محصولشان را با ویتامینD غنی کرده‌اند. از آنجایی که منابع غذایی غنی از این ویتامین وجود ندارند و تنها مقدار کمی در زرده تخم‌مرغ و ماهی یافت می‌شود که خوردن آنها نیز نیاز بدن را تامین نمی‌کند، حتما محصولات غذایی غنی‌شده باید وارد برنامه غذایی افراد شود.
چه زمانی قرار است مردم نان غنی‌شده با ویتامینD مصرف کنند؟
غنی‌سازی آرد کشوری نشده و در حد پایلوت است تا بتوانیم سیستم کیفیتش را تکمیل کنیم. بنابراین تا آن زمان مصرف مکمل ویتامینD توصیه می‌شود. زمانی که نان‌ها غنی شدند دیگر نیازی نیست مردم مکمل ویتامینD بخورند ولی تا آن زمان توصیه کمیته کشوری مصرف مکمل ویتامینD است.
در کنگره تغذیه کودکان مطرح شد که 22 درصد مکمل‌ها استاندارد نیستند، با این اوصاف چگونه مطمئن باشیم مصرف مکمل نیاز بدن را تامین می‌کند؟
این موضوع مربوط به طرح تحقیقاتی در مرکز تحقیقات گوارش و تغذیه بیمارستان مفید است و روی مکمل‌های کودکان کار کردند که شامل قطره مولتی‌ویتامین A+D است. در واقع این تحقیق بررسی کرد که آیا مکمل‌های موجود در بازار اعم از ایرانی و خارجی فرمولاسیون و استانداردهای وزارت بهداشت را رعایت می‌کند یا نه؟ یعنی 1500 واحد ویتامین A و 400 واحد ویتامینD و 15 میلی‌گرم آهن را به بدن کودک می‌رساند؟ اگر این میزان نباشد؛ یعنی استاندارد وزارت بهداشت را ندارد و مادران باید مکمل‌هایی را برای کودکانشان تهیه کنند که میزان ذکرشده از ویتامین‌ها را داشته باشد. این بررسی نشان داد 22 درصد مکمل‌های داخلی و خارجی این مقادیر را رعایت نکرده‌اند و قرار است این بررسی به سازمان غذا و دارو فرستاده شود تا اصلاح‌های لازم اعمال شود.
برخی متخصصان معتقدند اگر علاوه بر قرص ویتامینD، آمپول ویتامینD نیز استفاده شود می‌تواند نیاز بدن را به ویتامینD تامین کند. این نظر درست است؟
نه، هر دارویی مورد مصرف مشخص دارد. آمپول تزریقی است و اصلا توصیه نمی‌شود که مردم آمپول را بشکنند و آن را بخورند.
مهدیه آقازمانی
دوز ایمن برای ویتامین D چقدر است؟
با توجه به شیوع کمبود ویتامین D در کشور باید با استفاده از مکمل‌های این ویتامین در گروه‌های مختلف سنی از کمبود بیشتر آن پیشگیری کنیم. البته برای پیشگیری از کمبود ویتامین D حتما نیازی به آزمایش نیست و با تجویز دوز ایمن می‌توان از کمبود آن جلوگیری کرد. دوز ایمن، 400 واحد برای کودکان تا 2 سالگی، 50 هزار واحد هر 2 ماه یکبار برای کودکان 2 تا 12 سال، 50 هزار واحد در ماه برای سنین 12 تا 70 سال و هر 2 هفته یکبار یک دوز 50 هزار واحدی برای افراد بالای 70 سال است. البته برای خانم‌های باردار روزانه 1000 واحد دوز ایمن برای پیشگیری از کمبود این ویتامین (از شروع بارداری تا هنگام زایمان) محسوب می‌شود.
اگر نیاز باشد برای افراد دوز درمانی تجویز کنیم، حتما باید آزمایش بدهند و مطابق آن مکمل تجویز کرد. در کل، دوز درمانی برای افرادی تجویز می‌شود که کمبود شدید ویتامین D دارند. لازم به یادآوری است هفته‌ای یک قرص این ویتامین یا استفاده از آمپول آن برای افرادی که کمبودشان شدید نیست، می‌تواند خطر مسمومیت داشته باشد که با عوارضی مانند گرفتگی عروق و بروز سکته همراه خواهد بود.
دکتر علی‌اکبر سیاری
متخصص اطفال و فوق‌تخصص گوارش کودکان
سلامت