مقدمات انگل شناسی
(- واحد اندازه گيري انگل ها ميكرون مي باشد.)
بنابراين پاريزيت موجودي است كه براي زندگي و بقا به ساير موجودات وابسته است و در داخل يا خارج بدن ساير موجودات زنده ، زندگي مي كند.
به طور كلي انگل ها يا پارازيت ها شامل چهار دسته اند :
1- تك ياخته ها protozoa : اين موجودات بسيار كوچك بوده و براي مشاهده ي آن ها به ميكروسكوپ نياز داريم. حدود 14 – 15 نوع بيماري به وسيله تك ياخته ها در انسان به وجود مي آيد. مثل مالاريا ، توكسو پلاسما ، اسهال خوني آميبي و Toxoplasma gandii (از مادر به جنين منتقل مي شود.) … .
2- كرم ها helminthes : اين موجودات ماكروسكوپي بوده و با چشم ديده مي شوند. و از چند سانتي متر يا ميلي متر تا چندين متر متغيير هستند ، مثلاً يك نوع كرم در روده انسان زندگي مي كند به نام taenia saginata ، كه اندازه ي آن به چندين متر مي رسد.
1- nematode / لوله اي شكل : مثل آسكاريس Ascaris و اينتروبيوس Enterobius (كرمك)
كرم ها قلاب دار (Hook worm)
2- platy helminthes / پهن a ) برگي شكل : بدنشان يكه تكه است. مثل fasila
كه ساكن مجاري صفراوي است ، b ) پهن cestode , tenia بدنشان چند تكه اي مي باشد.
3- بند پايان arthropods : مثل شپش ، كنه و … << اهميت از جهت : 1- ايجاد بيماري 2- انتقال بيماري
4- قارچ ها fungi
* Life Cycle يا چرخه زندگي :
تمام مراحلي كه موجود زنده در طي دوره ي تكامل خود سپري مي كند. آگاهي از چرخه زندگي در مواردي مثل تشخيص ، پيگيري ، كنترل و مبارزه با بيماري ها مي تواند ما را ياري دهد.
“ اصطلاحات “
* Host / ميزبان : موجودي كه به انگل پناه مي دهد و مواد غذايي وي را تامين مي كند. گاهي اوقات انگل مي تواند باعث مرگ ميزبان گردد.
– برخي انگل ها در چرخه زندگي خود به يك ميزبان نياز دارند كه به آن ها تك ميزبان يا monoxenos مي گويند. مثل : آسكاريس كه ميزبان آن انسان است .
– اما برخي ديگر از انگل ها در طي چرخه زندگي خود به بيش از يك ميزبان احتياج دارند و به آن ها دو يا چند ميزبانه يا Hetroxenos مي گويند. مثل : پلاسمودسم ، ميزبان ها پشه آنوفل و انسان – كرم كدو ، ميزبان ها انسان و گاو .
– ميزبان واسط /Intermadite : اگر دوران نوزادي يا لاروي (تكثير غير جنسي) در يك ميزبان باشد به آن ميزان واسط مي گويند.
– ميزبان اصلي ، نهايي يا قطعي / Final , Definitive : ميزباني كه دوران بلوغ انگل ، آن را در خود پناه مي دهد.
* Vector / ناقل : فقط به موجوداتي مي گويند كه بند پا باشند و بيماري را انتقال مي دهند. مثل پشه آنوفل
1- مكانيكال : مثلاً يك شپش يك انگل را از جايي برداشته و به
– اين وكتور ها از دو طريق بيماري ايجاد مي كنند جايي ديگر منتقل مي كند.
2- بيولوژيكال : حتماً بايد بخشي از سير تكامل انگل در بدن
ناقل طي شود.
* Carrier / حامل : افرادي از جامعه كه انگل را در بدن خود دارند ولي علائمي ندارند و اين ها باعث شيوع بيماري مي شوند.
* Reservoir / مخزن : موجود زنده اي كه انگل را درخود نگه داشته و آن را ذخيره مي كند.
* Source / منبع : منبع آلودگي يا انگل غير زنده مي باشد. مثل چاه آب ، غذا (سبزي جات ، گوشت ، شير ، … )
* Ectoparasite :
* Endoparasite :
” مكانيسم بيماري زايي “
1- Secretion , Excretion / ترشحات و مواد دفعي : اين ترشحات ممكن است آنزيم يا مواد ترشحي باشد. مثل آميب در روده ي بزرگ انسان آنزيم هاي متعددي ترشح مي كند كه اين آنزيم ها باعث تخريب ديواره ي روده ي بزرگ مي شود.
2- Invasion , Destruction / هجوم و تخريب : مثلاً انگل عامل مالاريا ، اول به اريتروسيت ها حمله كرده و سپس آن را تخريب مي كند.
3- Competition / رقابت : رقابت در جذب مواد غذايي ، معدني ، …
4- Mechanical / مكانيكي : مثلاً آسكاريس مي تواند در روده ي انسان تجمع كند و باعث انسداد آن گردد . يا ممكن است از محل اصلي استقرار خود كه روده ي كوچك است حركت كند و به مجاري صفراوي آمده و در آنجا موجب عفونت گردد. فاسيولا (برگي شكل) كه در مجاري صفراوي قرار دارند و حضور آن ممكن است موجب يرقان شود.
” عواملي كه باعث شيوع بيماري هاي انگلي مي شوند “
1- شرايط غير بهداشتي 2- تغذيه ناكافي 3- عادات و رسوم منطقه اي 4- پائين بودن آموزش هاي بهداشتي 5- نقص سيستم ايمني 6- بودجه هاي بهداشتي ناكافي 7- شرايط آب و هوايي
– وقتي دو موجود در كنار هم زندگي مي كنند اصطلاحاً مي گوييم آن دو رابطه ي هم زيستي يا Symbiosis دارند كه سه نوع مختلف دارد :
1- Mutalism (همياري) هر دو موجود براي هم مفيد هستند و به بقاي يكديگر كمك مي كنند.
2- Commensalism (همسفرگي) يك طرف سود برده ولي طرف ديگر نه سود مي برد نه زيان.
3-Parasitism (انگلي) فقط يك طرف سود مي برد و به طرف ديگر نيز زيان مي رساند.
شدت عفونت انگلي
علائم كلينيكي
” راه هاي انتقال “
مستقيم : فرد به فرد
1- دهان :مهم ترين راه انتقال دهان است كه به دو صورت مي باشد
غير مستقيم : (غذا ، آب ، … )
مستقيم : نفوذ مستقيم انگلي از طريق پوست مثل Ancylostoma كه در مناطق شمالي
2- پوست وجود دارد و از طريق پوست وارد مي شود. از طريق شنا كردن
غير مستقيم : مثلاً يك حشره از انسان خون خواري مي كند و سپس عامل بيماري را به يك
انسان ديگر از طريق نيش يا خون خواري منتقل مي كند.
” تقسيم بندي براساس وسيله حركتي (Locomotion) “
1- Pseudopodia / پاي كاذب : خروج ناحيه اي از بدن به سمتي كه مي خواهد حركت كند.
2- Flagella / تاژك : تعداد تاژك ها معدود بوده و حداكثر چهار جفت است. مثل : تريكوموناس ، ژيارديا ، تريپانوزوم(يك تاژك دارد.)
3- Cilia / مژه : از لحاظ ساختار شبيه تاژك ولي به تعداد خيلي زياد. مثل بالانتيديوم
4- No Locomotor’s Organells / وسيله حركتي ندارد. چون در درون سلول زندگي مي كند و نيازي به وسيله حركتي ندارد. به آن ها انگل اجباري درون سلول هم مي گويند. مثل Apicomplex (هاگداران) ، مالاريا ، توكسو پلاسما ، Balesia ، Isospora ، Cyclospora