آماده سازی نمونه خون
سرم یا پلاسما باید در کوتاهترین زمان بهدنبال نمونهگیری از سلولهای خونی جدا گردد. حداکثر زمان مجاز جهت جداسازی سرم یا پلاسما ۲ ساعت پس از نمونهگیری پیشنهاد میگردد. قابل ذکر است که درخصوص اندازهگیری ترکیباتی نظیر پتاسیم، هورمونهای کورتیکواستروئیدی، کورتیزول، کاتکولامینها، اسید لاکتیک و هموسیستین این زمان باید کمتر از ۲ ساعت باشد.
قابل ذکر است که درجه حرارت محیط نیز بر پایداری برخی مواد تاثیر میگذارد.
آمادهسازی نمونه در طی سه مرحله انجام میگیرد: مرحله پیش از سانتریفیوژ، مرحله سانتریفیوژ، مرحله پس از سانتریفیوژ.
- مرحله پیش از سانتریفیوژ
برای اکثر روشهای اندازهگیری مواد در خون بهجز اندازهگیری گازهای خون و آمونیاک، استفاده از سرم یا پلاسما ارجحیت دارد.
- · تهیه سرم: نمونه خون پس از جمعآوری (در ظروف در بسته)، باید جهت جداسازی و سانتریفیوژ مراحل لخته شدن را طی نماید که بهتر است این مرحله با طی زمان و بهطور خودبخود صورت گـیرد. عمـل لخته شدن بهطور طبیعی در دمای اتاق (°C25-22) پس از ۶۰-۳۰ دقیقه کامل میگردد. در صورتی که بیمار داروهای ضد انعقاد مصرف نماید، زمان لخته شدن طولانیتر بوده و اگر نمونه در شرایط سرما قرار گیرد (°C8-2) نیز این عمل به تاخیر میافتد. همچنین اگر زمان لازم جهت کامل شدن مراحل تشکیل لخته کافی نباشد، تشکیل رشتههای ظریف فیبرین ممکن است سبب ایجاد خطا در نتایج بسیاری از دستگاههای خودکار بیوشیمی گردد. جهت تسریع در عمل لخته شدن میتوان از لولههای جمعآوری سرم که حاوی فعالکننده یا تسریعکننده عمل لخته شدن باشد استفاده نمود. بهطور مثال لولههای حاوی افزودنی نظیر سم مار، زمان تشکیل لخته را به ۵-۲ دقیقه، ترومبین به ۵ دقیقه، سیلیکا و پارتیکلهای شیشه به حدود ۳۰-۱۵دقیقه میرسانند. (استفاده از اپلیکاتور چوبی یا پلاستیکی جهت جداسازی لخته از دیواره لوله پیشنهاد نمیگردد)
- · تهیه پلاسما: لـولـههـای حاوی خون به همراه مواد افزودنی بهجز سیترات سدیم باید پس از نمونهگیری به آرامی برای حداقل ۱۰-۵ بار جهت مخلوط شدن سر و ته گردند (بهجز موارد خاص کـه بایـد مطابق دستورالعمل سازنده لوله عمل گردد). لولههای حاوی سیترات سدیم و خون باید ۴-۳ مرتبه سر و ته گردند.
- · سرد نمودن: بعضی نمونهها باید تا قبل از عمل سانتریفیوژ و جداسازی در سرما نگهداری شوند. سرد کردن نمونه، متابولیسم سلولهای خونی را مهار نموده و سبب پایداری اجزای حساس به حرارت میگردد. جهت سرد نمودن، نمونه باید سریعا در یخ خرد شده یا مخلوطی از آب و یخ قرار گیرد (استفاده از تکههای بزرگ یخ بهدلیل تماس ناکافی بین نمونه و یخ قابل قبول نمیباشد). یخ باید کاملا اطراف سطح خون درون لوله را احاطه کند.
نکته: قرار دادن نمونه خون بیش از دو ساعت در سرما سبب افزایش کاذب پتاسیم میگردد. سرما سبب مهار گلیکولیز شده، لذا انرژی جهت پمپ پتاسیم به داخل سلول ایجاد نمیگردد و بدنبال آن پتاسیم از سلولها به بیرون نشت میکند. نمونه جهت اندازهگیری الکترولیتها نیز نباید تا قبل از سانتریفیوژ و انجام آزمایش در دمای °C8-2 قرار گیرد.
نمونه خـون جهت انـدازهگیری تـرکیباتـی نظیر کـاتکول آمینها، آمونیاک، اسید لاکتیک، پیروات، گاسترین، هورمون پاراتیروئید، فعالیت رنین پلاسما و اسید فسفاتاز، باید پس از جمعآوری در سرما نگهداری شود.
- · نگهدارندهها و مهارکنندههای متابولیک: بعضی افزودنیها میتوانند از تغییرات غلظت مواد در نمونه با گذشت زمان جلوگیری نمایند. مواد آنتی گلیکولیتیک نظیر فلوراید میتوانند گلوگز را در حضور سلولهای خونی به مدت ۲۴ ساعت در دمای اتاق (°C24-22) و تا ۴۸ ساعت در دمای یخچال (°C8-2) پایدار نگهدارند. بهدلیل حساسیت اندازهگیری گلوگز در نوزادان و اطفال میتوان از مواد افزودنی آنتی گلیکولیتیک استفاده نمود. همچنین جهت اندازهگیری لاکتات باید از فلوراید سدیم یا اگزالات پتاسیم استفاده نمود.
انتقال
انتقال نمونه های بیولوژیک نظیر خون، ادرار و سایر مایعات بدن از محل نمونهگیری به آزمایشگاه جزء مهمی از چرخهکاری در آزمایشگاه میباشد. در مورد نمونههای خون روند انتقال ۳/۱ زمان چرخه کاری را شامل میشود.