آماده سازی نمونه خون

سرم یا پلاسما باید در کوتاه­ترین زمان به­دنبال نمونه­گیری از سلول­های خونی جدا گردد. حداکثر زمان مجاز جهت جداسازی سرم یا پلاسما ۲ ساعت پس از نمونه­گیری پیشنهاد می­گردد. قابل ذکر است که درخصوص اندازه­گیری ترکیباتی نظیر پتاسیم، هورمون­های کورتیکواستروئیدی، کورتیزول، کاتکولامین­ها، اسید لاکتیک و هموسیستین این زمان باید کمتر از ۲ ساعت باشد.

قابل ذکر است که درجه حرارت محیط نیز بر پایداری برخی مواد تاثیر می­گذارد.

آماده­سازی نمونه در طی سه مرحله انجام می­گیرد: مرحله پیش از سانتریفیوژ، مرحله سانتریفیوژ، مرحله پس از سانتریفیوژ.

• مرحله پیش از سانتریفیوژ

برای اکثر روش­های اندازه­گیری مواد در خون به­جز اندازه­گیری گازهای خون و آمونیاک، استفاده از سرم یا پلاسما ارجحیت دارد.

• · تهیه سرم: نمونه خون پس از جمع­آوری (در ظروف در بسته)، باید جهت جداسازی و سانتریفیوژ مراحل لخته شدن را طی نماید که بهتر است این مرحله با طی زمان و به­طور خودبخود صورت گـیرد. عمـل لخته شدن به­طور طبیعی در دمای اتاق (°C25-22) پس از ۶۰-۳۰ دقیقه کامل می­گردد. در صورتی که بیمار داروهای ضد انعقاد مصرف نماید، زمان لخته شدن طولانی­تر بوده و اگر نمونه در شرایط سرما قرار گیرد (°C8-2) نیز این عمل به تاخیر می­افتد. هم­چنین اگر زمان لازم جهت کامل شدن مراحل تشکیل لخته کافی نباشد، تشکیل رشته­های ظریف فیبرین ممکن است سبب ایجاد خطا در نتایج بسیاری از دستگاه­های خودکار بیوشیمی گردد. جهت تسریع در عمل لخته شدن می­توان از لوله­های جمع­آوری سرم که حاوی فعال­کننده یا تسریع­کننده عمل لخته شدن باشد استفاده نمود. به­طور مثال لوله­های حاوی افزودنی نظیر سم مار، زمان تشکیل لخته را به ۵-۲ دقیقه، ترومبین به ۵ دقیقه، سیلیکا و پارتیکل­های شیشه به حدود ۳۰-۱۵دقیقه می­رسانند. (استفاده از اپلیکاتور چوبی یا پلاستیکی جهت جداسازی لخته از دیواره لوله پیشنهاد نمی­گردد)

• · تهیه پلاسما: لـولـه­هـای حاوی خون به همراه مواد افزودنی به­جز سیترات سدیم باید پس از نمونه­گیری به آرامی برای حداقل ۱۰-۵ بار جهت مخلوط شدن سر و ته گردند (به­جز موارد خاص کـه بایـد مطابق دستورالعمل سازنده لوله عمل گردد). لوله­های حاوی سیترات سدیم و خون باید ۴-۳ مرتبه سر و ته گردند.

• · سرد نمودن: بعضی نمونه­ها باید تا قبل از عمل سانتریفیوژ و جداسازی در سرما نگه­داری شوند. سرد کردن نمونه، متابولیسم سلول­های خونی را مهار نموده و سبب پایداری اجزای حساس به حرارت می­گردد. جهت سرد نمودن، نمونه باید سریعا در یخ خرد شده یا مخلوطی از آب و یخ قرار گیرد (استفاده از تکه­های بزرگ یخ به­دلیل تماس ناکافی بین نمونه و یخ قابل قبول نمی­باشد). یخ باید کاملا اطراف سطح خون درون لوله را احاطه کند.

نکته: قرار دادن نمونه خون بیش از دو ساعت  در سرما سبب افزایش کاذب پتاسیم می­گردد. سرما سبب مهار گلیکولیز شده، لذا انرژی جهت پمپ پتاسیم به داخل سلول ایجاد نمی­گردد و بدنبال آن پتاسیم از سلول­ها به بیرون نشت می­کند. نمونه جهت اندازه­گیری الکترولیت­ها نیز نباید تا قبل از سانتریفیوژ و انجام آزمایش در دمای °C8-2 قرار گیرد.

نمونه خـون جهت انـدازه­گیری تـرکیباتـی نظیر کـاتکول آمین­ها، آمونیاک، اسید لاکتیک، پیروات، گاسترین، هورمون پاراتیروئید، فعالیت رنین پلاسما و اسید فسفاتاز، باید پس از جمع­آوری در سرما نگه­داری شود.

• · نگه­دارنده­ها و مهارکننده­های متابولیک: بعضی افزودنی­ها می­توانند از تغییرات غلظت مواد در نمونه با گذشت زمان جلوگیری نمایند. مواد آنتی گلیکولیتیک نظیر فلوراید می­توانند گلوگز را در حضور سلول­های خونی به مدت ۲۴ ساعت در دمای اتاق (°C24-22) و تا ۴۸ ساعت در دمای یخچال (°C8-2) پایدار نگه­دارند. به­دلیل حساسیت اندازه­گیری گلوگز در نوزادان و اطفال می­توان از مواد افزودنی آنتی گلیکولیتیک استفاده نمود. هم­چنین جهت اندازه­گیری لاکتات باید از فلوراید سدیم یا اگزالات پتاسیم استفاده نمود.

انتقال

انتقال نمونه ­های بیولوژیک نظیر خون، ادرار و سایر مایعات بدن از محل نمونه­گیری به آزمایشگاه جزء مهمی از چرخه­کاری در آزمایشگاه می­باشد. در مورد نمونه­های خون روند انتقال ۳/۱ زمان چرخه کاری را شامل می­شود.