آهن در سرم به گلبولینی به نام ترانسفرین متصل می‌شود. معمولاً ترانسفرین از آهن اشباع نبوده؛ به طوری که در افراد سالم مقدار آهن متصل شده به ترانسفرین در حدود یک سوم حداکثر توانایی ترانسفرین در انتقال آهن است. مقدار اضافه آهنی که این پروتئین می‌تواند جذب کند تا کاملاً اشباع شود به نام ظرفیت آهن اشباع نشده (UIBC) (Unsaturated Iron Binding Capacity) نامیده می‌شود. به عبارتی دیگر، UIBC و یا آپوترانسفرین، قسمتی از ترانسفرین است که از آهن، اشباع نشده است. آزمایش TIBC به اندازه‌گیری بیشترین مقداری از آهن که می‌تواند به پروتئین‌های سرم، به ویژه ترانسفرین متصل شده و در داخل خون ذخیره گردد، گفته می‌شود.
بنابراین TIBC در حقیقت اندازه‌گیری غیر مستقیم ترانسفرین می‌باشد. لازم به ذکر است که فریتین جزء پروتئین‌های TIBC محسوب نمی‌شود، زیرا فریتین به فرم ذخیره‌ای آهن متصل است. TIBC در ۷۰% بیماران دچار فقر آهن افزایش می‌یابد. سطح سرمی پایین آهن به همراه افزایش TIBC، در تشخیص فقر آهن بسیار کمک کننده و مفید است. در شرایطی که نیاز به آهن افزایش می‌یابد (مانند فقر آهن و یا اواخر حاملگی)، TIBC افزایش یافته، در حالی که درصد اشباع ترانسفرین کاهش می‌یابد.
TIBC با میزان دریافت آهن، تغییرات کوچکی را خواهد داشت و حال آن که بیشتر منعکس کننده عملکرد کبد (به خاطر تولید ترانسفرین در کبد) و میزان تغذیه در مقایسه با متابولیسم آهن می‌باشد. همچنین مقادیر ترانسفرین برای مانیتور کردن بیمارانی که یک دوره دریافت تغذیه زیاد (Hyperalimentation) دارند به کار می‌رود. به طور کلی آزمایش TIBC در مواردی که میزان آهن سرم بسیار پایین و یا بالا می‌باشد درخواست می‌شود.
نسبت آهن سرم به TIBC را اشباع ترانسفرین و چنانچه این میزان در عدد ۱۰۰ ضرب شود، درصد اشباع ترانسفرین (TS%) (Transferrin saturation%) می‌نامند.
کاهش درصد اشباع ترانسفرین به کمتر از ۱۶% نشان دهنده فقر آهن است. در بچه‌ها این نسبت کمتر بوده و تا ۷% هم می‌رسد. در بیماران دچار آنمی‌های همولیتیک، سیدروبلاستیک و یا مگالوبلاستیک، بیماران دارای افزایش آهن و یا مسمومیت با آهن، اشباع ترانسفرین افزایش می‌یابد. در بیماران مبتلا به هموکروماتوزیس، ترانسفرین و TIBC، بسیار پایین بوده اما درصد اشباع ترانسفرین بسیاربالاست؛ به نحوی که در این بیماران درصد اشباع ترانسفرین به بیش از ۸۰- ۷۰% (و حتی گاهی تا ۱۰۰%) نیز می‌رسد. درصد اشباع ترانسفرین نیز با تأثیر از آهن، نوسان روزانه زیادی داشته و اختصاصی نیست. کاهش همزمان آن با فریتین به عنوان فقر آهن قابل تفسیر است.
نمونه‌گیری
نمونه مورد نیاز شامل سرم و یا پلاسمای هپارینه می‌باشد. نمونه مورد نیاز برای آزمایش آهن باید فاقد همولیز بوده و به این منظور لازم است که سرم و یا پلاسما در طی حداکثر ۲ ساعت پس از نمونه‌گیری جدا شود. آزمایش TIBC، حساس بوده و باید از آلوده شدن نمونه‌ها خودداری شود. کلیه ظرف‌های آزمایشگاهی مورد نیاز نیز از قبیل لوله‌های آزمایش، کووت‌ها و … را باید ابتدا با اسید کلریدریک ۱ نرمال و سپس با آب مقطر کاملاً عاری از آهن شستشو داد و سپس استفاده نمود. نمونه سرم و یا پلاسمای مورد نیاز نیز نباید فریز شده باشد. با توجه به تغییرات روزانه آهن بدن، نمونه ناشتا توصیه می‌گردد.
روش‌های اندازه‌گیری TIBC
اندازه‌گیری TIBC سرم و یا پلاسما معمولاً با روش Magnesium Carbonate Precipitating انجام می‌شود.
اصول اندازه‌گیری TIBC
تعیین TIBC در حقیقت اندازه‌گیری غیر مستقیم غلظت ترانسفرین خون است. به این منظور یون آهن (به فرم فریک آمونیوم سیترات و یا فریک کلراید) به سرم و یا پلاسمای مورد آزمایش افزوده شده تا تمام جایگاه‌های موجود در ترانسفرین از آهن اشباع شود. سپس آهن اضافی به کمک رزین‌های تعویض یونی و یا با شلاته کردن توسط کربنات منیزیوم (MgCO3) از محیط عمل خارج گردیده و پس از سانتریفوژ کردن و دکانته کردن (Decanted) مایع رویی که حاوی ترانسفرین اشباع شده می‌باشد، کل آهن متصل شده به ترانسفرین (با کمک روش اندازه‌گیری آهن) اندازه‌گیری می‌گردد.
افزایش TIBC سرم و یا پلاسما
آنمی فقر آهن، پلی سیتمی ورا، حاملگی (به ویژه اواخر حاملگی)، مصرف ضد بارداری‌های خوراکی و استروژن درمانی با افزایش سطح ترانسفرین همراه هستند.
کاهش TIBCسرم و یا پلاسما
ترانسفرین، یک «پروتئین واکنشگر فاز حاد منفی» بوده و در واکنش‌های التهابی حاد متعددی، سطح آن کاهش می‌یابد. همچنین در بیماری‌های مزمنی از قبیل بدخیمی‌ها، بیماری‌های عروقی کلاژن، بیماری‌های کبدی و اختلالات التهابی مزمن (به دلیل کاهش سنتز ترانسفرین)، سطح ترانسفرین کاهش می‌یابد. در هموکروماتوزیس، بیماری‌های کبدی، سندروم نفروتیک و بیماری‌های کلیوی که در آنها از دست رفتن پروتئین از طریق ادرار رخ می‌دهد نیز کاهش سطح TIBC را شاهد هستیم. هیپوپروتئینمی (کاهش سطح پروتئین‌های خون) نیز با کاهش سطح ترانسفرین در ارتباط است. برای بررسی سوء تغذیه ممکن است که به موازات درخواست پره- آلبومین (Prealbumin)، اندازه‌گیری TIBC نیز درخواست شود.
تغییرات پارامترهای آهن، TIBC و فریتین در برخی اختلالات در جدول زیر آمده است.
مقادیر نرمال Tibc
مقادیر نرمال TIBC در افراد سالم μg/dl 440- 230 می‌باشد.
مقادیر نرمال درصد اشباع ترانسفرین برای مردان ۵۰- ۲۰% و برای زنان ۵۰- ۱۵% است.