سَگ (نام علمی: Canis lupus familiaris) زیرگونهٔ اهلی گرگ‌ها و پستانداری از راستهٔ سگ‌سانان است. سگ نخستین جانوری است که به دست انسان اهلی شد. سگها نقش‌های مختلفی را در جوامع انسانی بر عهده گرفته‌اند و آدمیان از ایشان برای شکار، گله‌داری، بارکشی، محافظت، کمک به پلیس و نیروهای نظامی، همراهی و همدمی و کمک به اشخاص دچار ناتوانی استفاده کرده‌اند. در بعضی فرهنگ‌ها از آن به عنوان یک منبع غذایی هم استفاده شده‌است. در سال ۲۰۰۱ برآورد شده که حدود ۴۰۰ میلیون قلاده سگ در سراسر دنیا زندگی می‌کنند.
سگها شامل صدها نژاد متفاوت می‌شوند که بیشتر آنها در چندصد سال اخیر به وسیله اصلاح نژادی توسط انسان‌ها ایجاد شده‌اند. انسان‌ها از طریق تولید نسل از سگهای دارای صفات جسمی و رفتاری مخصوص برای انجام بهتر نقش‌های خاص باعث ایجاد نژادهای متفاوتی از سگهای شده‌اند که تفاوت‌های ظاهری قابل توجهی با یکدیگر دارند. ارتفاع انواع مختلف سگ از سطح زمین تا بین دو کتف از حدود ۱۵ سانتی‌متر در نژاد شیهواهوا تا حدود ۷۶ سانتی‌متر در سگ تازی ایرلندی متغیّر است. رنگ آنها نیز از سفید تا سیاه و از قهوه‌ای تیره تا روشن با طرح‌های مختلفی متغیر است. پوشش آنها نیز از بسیار کوتاه تا چند سانتی‌متر متفاوت است، از موی خشن تا پشم صاف، مجعد یا نرم.
تاریخچه
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که سگها دست کم در حدود پانزده هزار سال پیش اهلی شده‌اند، اما با معیار قرار دادن شواهدی که از فسیل‌ها و از آزمایش دی‌ان‌ای به دست آمده‌است سگها از یک صد هزار سال پیش اهلی شده بودند. تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که از اهلی شدن سگها زمان کمتری می‌گذرد و سگها از اهلی کردن گروهی از گرگ‌ها که از قبل از گرگ‌های دیگر منشعب شده بودند به وجود آمده‌اند. سگها دو نوع کلی دارند. (سگهای شکاری و سگهای خانگی).
منشاء سگها
سگهای اهلی همانند دیگر خویشاندان سگ‌سان خود مثل روباه، شغال، گرگ و دینگو متعلق به راسته گوشتخواران می‌باشند. اولین اعضای خانواده سگ سانان حدود ۲۵ میلیون سال قبل در شمال آمریکا رفتند، روباه‌ها از این گروه مشتق شدند. سابقه نگهداری سگها در اروپا به حداقل ۱۰ هزار سال قبل بر می‌گردد. بیشتر شواهد نشان می‌دهد که اصلیت سگهای اهلی منسوب به آفریقا و آسیا است و از آنجا به همراه مهاجرین به اروپا آورده شده‌اند. سابقه اهلی کردن سگ در جنوب غربی آسیا به ۲۰ هزار سال قبل برمی گردد.
منشا نژادهای سگ
همان طوری که در طبیعت، تمام
ی موجودات زنده خودشان را با شرایط محیطی و تغییرات آب و هوایی وفق می‌دهند هیچ شکی وجود ندارد که سگها نیز که در مراحل اولیه در نقاط مختلف جهان به وجود آمدند خودشان را با این شرایط سازگار کرده باشند. سگهای تازی اولیه برای نواحی بیابانی و جلگه‌ای و سگهای مستیف برای نواحی کوهستانی و جنگلی سازش یافتند. موتاسیون (جهش) موجب افزایش تعداد گونه‌ها شد و بتدریج این گونه‌ها آگاهانه توسط انسان به کار گرفته و پرورش داده شد. جمجمه‌ها و استخوان‌های یافت شده از عصر حجر نشان می‌دهد که حد اقل چهار نوع سگ در اروپا وجود داشته است که از نظر جثه و شکل جمجمه با هم تفاوت داشتند. دور از واقعیت خواهد بود اگر تصور کنیم که انسان در ایجاد این چهار گونه دخالتی داشته است. منشا این چهار گونه ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال در بعضی موارد از گرگ و در مواردی دیگر از شغال مشتق شده‌اند. همچنین ممکن است از حیوان دیگری که به طور مستقل از سایر حیوانات تکامل یافته است به وجود آمده باشند.
انواع سگ ها
| Breed Name | نام نژاد | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
تریر
سگهای تریر سگهایی هستند که گونه‌های گوناگونی دارند و به طور نوعی کوچک، پرجنب جوش، پر طاقت و همچنین بسیار شجاع و بی باک هستند.خیلی از انواع سگهای تریر در انگلیس و ایرلند به وجود آمدند.از آنها برای کنترل جمعیت موشها و خرگوش و روباه استفاده می‌شد و از نوع بزرگتر آنها برای شکار گورکن استفاده می‌شد.در واقع کلمه تریر از زبان فرانسوی گرفته شده که نتیجه کلمه «ترا» در لاتین به معنی زمین می‌باشد.
خیلی زود از تریرها در مسابقات شکار استفاده شد و مثلاً در مسابقه برای گرفتن موش صحرایی از درون لانه اش.و سگی که همه سریع تر موشها را می‌کشت برنده می‌شد. در سال ۱۷۰۰ میلادی بول‌داگ‌ها با تریرها پیوند داده شدند که انواع مختلفی را بوجود آورد.بعدها از آمیزش تریرها با برخی گونه‌های دیگر تریرهای دیگری نیز به وجود آمد. در زیر به برخی از انواع تریرها اشاره میکنیم:
- وست هایلند وایت تریر.(تریر سفید هایلند غربی)
- بول و تریر؛ که این از پیوند این دو نزاد انواعی چون تریر بوستون و بول تریر به وجود امد نوع دیگر بول تریر بول تریر مینیاتوری می‌باشد.
- تریر اسکاتلندی
- تریر شکارچی؛ از این سگ هنوز در پیدا کردن و یا تعقیب یا آوردن حیوان شکار شده استفاده می‌شود.نزاد این سگها معمولاً خالص نمی‌باشد.از انواع این نزاد می‌توان به این دو گونه زیر اشاره نمود:
- تریر جسور؛ این نوع تریر در شمال انگلستان برای شکار روباه پرورش داده شد.
- تریر شکار؛ که در جنوب انگلستان برای رم دادن شکار و پیدا کردن محل روباه‌ها پرورش داده شد.
- تریر عروسکی؛ که می‌توان از آنها به تریر عروسکی انگلیسی و تریر یورکشایر اشاره نمود.
نژادهای سگ | |
|---|---|
| سگهای نگهبان | • اشناوزر • باکسر • دوبرمن پینچر • روتوایلر • ژرمن شپرد • ساموید • سنت برنارد • گریت دین • گلدن رتریور • ماستیف • بول ماستیف • کالی (سگ) • ولش کورگی |
| تریرها | • آیردل تریر • استافورد شر بول تریر • اسکاتیش تریر • اسکای تریر • بدلینگتون تریر • بوردر تریر • بوستن تریر • بول تریر • جَک راسِل تِریِر • سیلی هَم تِریِر • فاکس تریر • کِیزهاند سیلی هَم تِریِر • کری بلو تریر • کی رن تریر • یورک شایر تریر • َندی دینمُنت تِریِر • وِست هایلَند وایت تِریِر |
| سگهای شکاری | • اریش ستر • داش هوند • باست • باسن جی • براک (سگ) • پوینتر • ستر • رتریور • اسپانیل • بیگل (سگ) • الک هوند |
| سگهای خانگی | • پودل • اشپیتس • بولداگ • چوچو • دالماسین • پینچر • مینیاتور پینچر • پاگ |
| سگهای عروسکی | • بولداگ فرانسوی • پکینیز • پودل • شیهواهوا • پامرانین • پکینوا • شیتزو • مالتز |
| سگهای تازی | • تازی افغان • برزوئی • تازی ایرانی • تازی ایرلندی • تازی گری‌هوند • ویپت |
| ناشناخته | • اُلد انگلیش • انگلیس ستر • انگلیش اسپرینگر • باست هوند • باسِنجی • بردر کولی • بریارد • پاپیلون • پومرانیان • تِریِر اسکاتلندی • جاپَنیز چین • چاینیز کِرِستِد • داشهوند • دالماسین • سیبرین هاسکی • شارپِی • کُمُندور • کوکر اسپانیل • کینگ چارلز اِسپانیِل • لابرادور رتریور • لَهاسا آپسو • مالتز • واتِر اسپانیِل ایرلندی |
سگ تازی
سگ تازی نوعی از سگ‌سانان است که در گذشته و حال در مناطق آسیا و خاورمیانه برای شکار بکار می‌رفته‌است. امروز نیز در ایران به شکار با آن می‌پردازند اما در ایران و اغلب کشورهای جهان همچنین به عنوان سگ خانگی یا برای شرکت در مسابقه نگهداری می‌شود. تازی سرعت بسیار زیادی دارد و با آن می‌توان حیوانات تیزپا مانند آهو و خرگوش را شکار کرد.اینگونه سگها تقریباً در تمامی مناطق آب و هوایی ایران و جهان قابلیت زندگی کردن دارند.
یک تصور این است که «تازی» در فارسی از مصدر «تاختن» و «تازیدن» می‌آید که با ویژگی دوندگی این نوع سگ متناسب است.
ز تازیدن گور و گرد سوار برآمد همی دود از آن مرغزار. (خاقانی)
تازند رخش بدعت و سازند تیر کید اما سفندیار مرا تهمتن نیند. (فردوسی)
تاریخ
در یافته‌های باستان‌شناسانهٔ شوش، چغا میش و تپه‌سبز در غرب ایران و میان‌رودان سفالینه‌های بسیاری با نقش تازی در حال دویدن و شکار یافت شده‌است که از جمله می‌توان به این ظرف ۶ تا ۷ هزار ساله در موزهٔ لوور اشاره کرد. سفالینهٔ تازی و بزکوهی
در برخی از ظروف سفالین منقوش به نقوشی از سگهای تازی در تعقیب حیواناتی از جمله گوزن، آهو و بزکوهی برمی خوریم که با نهایت دقت و به سبکی انتزاعی ترسیم شده‌است. سفالینه‌های مکشوف از تل باکون در نزدیکی تخت جمشید نمونه‌های منحصربه‌فردی از نقوش تازی را از ۴۲۰۰ تا ۳۸۰۰ سال پیش از میلاد به نمایش گذاشته‌اند. باریکی اندام، دست‌ها و پاهای بلند و کشیده، پوزه باریک و دمی حلقه مانند همه از خصوصیات بارز سگهای تازی است که بر این سفال‌ها تصویر شده‌است.
همچنین می‌توان به سنگ‌نگاری‌های یافت شده در خمین و گلپایگان استان اصفهان اشاره کرد که علی‌رقم نبود تحقیقات دیرینه‌شناسانهٔ کافی روی آنها و از روی دیگر شواهد و سبک آثار به دوران پیش از کشاورزی (در ایران از ۱۲ هزار سال پیش کشاورزی صورت می‌گرفته‌است) نسبت داده می‌شوند. نمونه‌ای از این سنگ‌نگاری‌ها نقش شکارچی سواره به‌همراه پرندهٔ شکاری بر روی دستش و تازی‌ش بر روی اسب اشاره کرد.ببینیدوببینید
دیگر آثار قدیمی حضور سگهای تازی را در منطقه‌ای یافتند که قدیمی‌ترین محل سکونت بشر در دشت بود.(نیازمند منبع) در تپه‌های باستانی سیلک، واقع در نزدیکی شهر کاشان، علاوه بر استخوان حیوانات اهلی دوران پیشین، استخوان‌های یک سگ تازی نیز به دست آمد که متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد بود.
علاوه بر ظروف سفالین، نقش تازی‌ها را بر روی مهرها و اثر مهرهای به جا مانده از ایران باستان نیز می‌توان مشاهده کرد.
همچنین در وندیداد اوستا و در فرگرد ۱۰ شاهد قوانینی برای حمایت از سگها هستیم که در آن نام سگ شکاری نیز عنوان شده‌است. به‌علاوه در بندهش دیگر کتاب زرتشتیان که در مورد آفرینش و انواع موجودات سخن می‌گوید نامی از سگان شکاری به میان آمده‌است.
از آثار یافت شده در گورهای فراعنه مصر که متعلق به ۲۱۰۰ سال پیش از میلاداند شواهدی به دست آمد که نشان می‌دهد در آن زمان اجساد سگهای تازی را مانند خداوندگارشان مومیایی کرده و به خاک می‌سپردند.
تازی‌ها در میان اعراب نیز دارای اهمیت و ارزش بالایی بوده‌اند. آنان این سگها را «سلوقی» می‌نامند و همواره در طول زمان قبایل بدوی عرب برای تامین مایحتاج خود وابسته به قدرت خارق العاده سگهای تازی بوده‌اند. اگر چه سگ در دین اسلام نجس شمرده می‌شود اما استثناهایی در مورد این نژاد خاص میان اعراب وجود داشت. بنا بر اعتقاد آنان سگ تازی هدیه‌ای از جانب خداوند بود. آنان تنها سگانی بودند که اجازه داشتند داخل خیمه شیخ‌های عرب بنشینند. در میان اعراب علاقه و گرامی داشت نسبت به این سگ به حدی بود که آن را «ال حُر» می‌نامیدند که به معنای حیوان آزاده و اصیل است.(نیازمند منبع)
علی‌رغم مشکلات اسلام بعد از پیامبر با سگان، در قرآن و سورهٔ مائده، آیه ۴ آمده‌است: یَسْأَلُونَکَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُکَلِّبِینَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکُمُ اللّهُ فَکُلُواْ مِمَّا أَمْسَکْنَ عَلَیْکُمْ وَاذْکُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَیْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ.
که در این‌جا مکلبین اشاره به حیواناتی دارد که مانند سگ شکاری برای شکار تعلیم داده شده‌اند. و ترجمهٔ آن به این صورت است: نقل به مضمون «… از صیدی که حیوانات آموزش‌دیده‌تان (مانند سگ) برای‌تان می‌آورند بخورید.»
شکار با سگهای تازی
در اسطوره‌های ایرانی شکار آموختن به سگان از ابداعات هوشنگ پیشدادی است.
در گذشته شاهان و بزرگان به شکار با سگهای تازی علاقه داشتند و همیشه در تازی-خانه‌های آنها تعداد زیادی تازی آموزش‌دیده وجود داشت که هر یک دارای خدمه و مسئول خاص خود بودند. سلطان محمود غزنوی تمام سگهای تازی خود را جل اطلس و زربفت می‌پوشاند و گردن بند جواهرنشان به گردنشان می‌انداخت. در رستم التواریخ نیز آمده‌است، در دوران صفویه مسئول سگهای شکاری را «تازی‌کش باشی» می‌نامیدند و سگ تازی خانه‌های آنها پر بود از «سگان شیرگیر پلنگ فرسا و تازی‌های نخجیر گیر آهو ربا.»
از سگهای تازی برای شکار انواع حیوانات از قبیل آهو، جبیر، گور و خرگوش استفاده می‌شود.
انواع تازی در ایران
در ایران چند نوع تازی وجود دارد
- تازی کردی در غرب و شمال‌غرب دیده می‌شود و معمولن ظریف است و سریع و برای شکار خرگوش و آهو از آن استفاده می‌شود.
- تازی شرق ایران که در استان‌های خراسان و سیستان دیده می‌شود شباهت بسیاری به تازی کردی دارد و درشت‌اندام است و با آن گراز و خرگوش و آهو و… شکار می‌شود.
- تازی کوسه در مناطق جنوب‌غربی و همچنین برخی مناطق جنوب شرقی دیده می‌شود و بدن و گوش آن کم‌موتر است.
- تازی بلوچی در جنوب استان سیستان و در ملک بلوچستان دیده می‌شود. با بدنی مو دار و با موهایی بسیار بلند که در هم تنیده می‌شوند.
در شمال شرق ایران (برای مثال استان گلستان) نیز از دیرباز تازی وجود داشته و برای شکار به‌کار برده می‌شده‌است. این تازی با تازی‌های کرد و بعضی مناطق شرق ایران شباهت بسیار دارد.
تازی‌ها امروزه در مناطق روستایی و یا نزد بادیه‌نشین‌های مناطق مرزی ایران نیز وجود دارند که هر منطقه جثه و رنگ ویژه‌ای دارد اما همهٔ این انواع به عنوان تازی ایرانی و در یک گروه قرار می‌گیرند. کما این‌که به‌جز انواع بسیار پرموی بلوچی بقیهٔ انواع تقریبن در کلیهٔ مناطق یاد شده به صورت موردی قابل رویت هستند.