یبوست یا خشکی مزاج عارضهای در دستگاه گوارش است که به موجب آن مواد دفعی در رودهٔ بزرگ سفت میشوند و دفع آنها با درد و سختی همراه میشود. یبوست حاد ممکن است سبب بسته شدن روده شود، که به نوبهٔ خود ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشد. علل بروز این عارضه ممکن است رژیم غذایی نامناسب، بر هم خوردن تعادل هورمونی، اثر جانبی داروهای مصرفی و یا آناتومی بدن باشد. روشهای درمان شامل اصلاح رژیم غذایی و تمرینات ورزشی است.
علایم
علایم و نشانه های یبوست مزمن شامل:
- اجابت مزاج کم تر از 3 بار در هفته
- مدفوع بزرگ و یا سخت
- فشار و زورزدن زیاد برای اجابت مزاج
- احساس اینکه در روده و یا مقعد شما چیزی مانع دفع مدفوع می شود
- احساس اینکه روده و یا مقعد شما کاملا از مدفوع تخلیه نشده است
- نیاز به کمک برای دفع مدفوع از مقعد همچون فشار دادن شکم و یا استفاده از انگشت برای پاک کردن مقعد از مدفوع
یبوست زمانی مزمن نامیده می شود که شما حداقل 2 تا از این علایم را در طول 3 ماه گذشته داشته اید. در صورتیکه شما تغییرات مداوم و غیرقابل توضیحی در مدفوع خود حس کردید باید به پزشک مراجعه نمایید.
دلایل
یبوست معمولا بدلیل اختلال در عملکرد روده رخ می دهد. بعضی از علل معمول این اختلال و یبوست شامل:
- دریافت کم و ناکافی آب
- دریافت کم و ناکافی فیبر
- تغییر در رژیم معمول غذایی و یا برنامه زندگی در اثر خیلی از موارد همچون مسافرت
- فعالیت و ورزش ناکافی و بی تحرکی
- مصرف مقادیر زیاد محصولات لبنی
- استرس
- کم کاری تیروئید
- بیماری های مغز و اعصاب همچون بیماری پارکینسون و یا ام اس، آسیب های نخاعی و یا سکته مغزی
- داروهای ضد اسید که حاوی کلسیم و یا آلمینیوم هستند
- بعضی از انواع داروها (بخصوص داروهای مسکن قوی از جمله داروهای مخدر دار، داروهای ضدافسردگی و یا آهن)
- افسردگی
- اختلالات خوردن
- سندرم روده تحریک پذیر
- بارداری
- سرطان کولون یا روده بزرگ
افراد در خطر
عواملی که خطر ابتلا به یبوست مزمن را افزایش می دهند، شامل:
- افزایش سن و پیر شدن
- زن بودن
- خشکی و کم آبی بدن
- رژیم غذایی کم فیبر
- کم تحرکی و یا عدم تحرک
- مصرف داروهای خاص همچون آرام بخش ها، داروهای مخدردار و یا داروهای پایین آورنده فشار خون بالا
عوارض
یبوست مزمن می تواند عوارضی از جمله:
- رگ های ورم کرده در مقعد (هموروئید)
- پاره شدن پوست مقعد (فیشر مقعد)
- عدم توانایی در دفع مدفوع
- بیرون زدن کمی از روده از مقعد (پرولاپس رکتوم)
درمان یبوست
درمان برای یبوست مزمن معمولا با تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی شروع می شود،اگر این درمان ها کافی نبود پزشکتان ممکن است برای شما دارو و یا حتی جراحی توصیه نماید.
تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی
- مصرف فیبر را افزایش دهید، اضافه کردن فیبر به رژیم غذایی باعث سنگین شدن مدفوع و افزایش سرعت عبور آن در روده می شود. افزایش ناگهانی مصرف فیبر می تواند باعث نفخ و باد شکم شده پس کم کم این میزان را افزایش دهید.
- بیشتر روزهای هفته ورزش نمایید، فعالیت جسمانی باعث افزایش فعالیت در روده ها شده و به دفع مدفوع کمک می کند.
- مصرف مایعات گرم بخصوص در صبح ها.
- مصرف میزان مناسب آب در روز.
استفاده از ملین ها
- مکمل های حاوی فیبر، این مکمل ها باعث سنگین شدن مدفوع شما می شوند. بعضی از انواع این مکمل ها شامل فیبرکن (FiberCon)، متاموکی (Metamucil)، کنسیل (Konsyl) و سیتروسل (Citrucel) می باشند. مواد تشکیل دهنده این فیبرها عموما متیل سلولز، پسیلیوم، پلی کاربوفیل کلسیم و صمغ گوار می باشند.
- روان کننده ها، این مواد به جابجایی مدفوع درون روده کمک می کند، روان کننده های معمول شامل روغن های معدنی می باشند.
- استفاده از تنقیه، شیر منیزنیم و سایر محرک ها هم برای درمان یبوست مورد استفاده قرار می گیرد.
استفاده از داروها
- داروهایی که باعث ورود آب به روده می شوند، این داروها با وارد کردن آب به روده سرعت حرکت مدفوع را افزایش می بخشند، این داروها شامل لوپی پروستون (Amitiza) و لیناکتولاید (linaclotide) می باشند که حتما باید با دستور پزشک مصرف شوند.
- بعضی از داروهایی که هنوز در مرحله تحقیق و بررسی بوده و برای درمان یبوست مورد مطالعه قرار می گیرند.
تمرینات ماهیچه های لگنی
- این تمرینات با آموزش و کمک فیزیوتراپ انجام می شوند و تمرینات بیوفیدبک (biofeedback) نام دارند.
جراحی
- در صورتیکه با راههای بالا مشکل یبوست شما حل نشد و یا دلیل یبوست شما مشکلاتی همچون فیشر مقعد، تنگی و یا … باشد.
پیشگیری
بهترین راه برای مدیریت یبوست، پیشگیری از آن بوده که معمولا از درمان آن راحت تر است. مصرف میزان مناسبی مایعات، ورزش کافی در طول هفته و رژیم غذایی پرفیبر، عدم احتباس مدفوع(مدفوع کردن هنگامی که احساس داشتن مدفوع کردید و بتعویق نیانداختن آن) از بهترین راهها برای پیشگیری از ابتلا به یبوست می باشند.
عوامل تشدید
عوامل شایعی که یبوست را تشدید میکند عبارتند از: نوع رژیم غذایی، نداشتن رژیم غذایی حاوی سبزیجات و میوهها، کم مصرف کردن مایعات و نداشتن فعالیت فیزیکی مناسب. مصرف برخی از داروها مثل داروهای ضد فشارخون بالا و برخی داروهای پایین آورندهٔ چربی خون هم در ایجاد یبوست موثرند. شرایط فیزیولوژیکی مثل حاملگی و افزایش سن، تعدادی از بیماریها که با کاهش حرکت همراه است مانند قطع نخاعی یا بیماریهای عضلانی مثل دیستروفی عضلانی نیز از علل یبوستاند. برخی بیماریهای روده بزرگ که به جهت اختلال در حرکات روده بزرگ میباشد مثل بیماری رودهٔ تحریکپذیر، بیماریهای مرتبط به عضلات کف لگن و بالاخره افسردگی از علل دیگر ایجاد یبوست هستند.مصرف مواد مخدر و هم چنین قرص های حاوی مواد مخدر سنتی و صنعتی همانند ترامادول و متادون نیز میتواند باعث ایجاد یبوست گردد
روش درمان
فیبر زیادی مصرف کنید
روزانه باید 25 تا 50 گرم فیبر دریافت کنید تا با مشکل یبوست مواجه نشوید. به عنوان مثال یک فنجان (250 میلیلیتر) انگور، دو برش نان سبوسدار، نصف فنجان (125 میلیلیتر) تمشک، یک فنجان لوبیای پخته و یک عدد سیب، رویهمرفته 25 گرم فیبر به بدن میرسانند. اما اکثر ما روزانه به طور متوسط تنها 10 گرم فیبر دریافت میکنیم. در بین مواد غذایی سرشار از فیبر میتوان به غلاتی مانند جوانهها، سبوس گندم، آرد گندم سبوسدار و آرد گندم سیاه، میوههای تازه به ویژه میوههای ریز بدون هسته، میوههای خشکی مانند انجیر و آلو خشک، سبزیجات و حبوباتی مانند لپه و عدس اشاره کرد. توصیه میکنیم اگر رودههای حساسی دارید این مواد غذایی سرشار از فیبر را به تدریج وارد برنامهی غذاییتان بکنید تا با مشکلاتی مانند نفخ، اسهال و یا بدتر از آن تشدید یبوست مواجه نشوید.
به طور مرتب ورزش کنید
مصرف مواد غذایی به تنهایی برای مقابله با یبوست کافی نیست باید تحرک بدنی داشته باشید. لازم است که هر هفته حداقل 3 مرتبه به مدت 30 دقیقه یا بیشتر ورزش کنید. داشتن فعالیت جسمانی منظم عضلات رودهها را تحریک کرده و آنها را فعال تر میکند. با ورزش کردن مدت زمان دفع مدفوع از رودهها کاهش یافته و مدفوع مرطوبتر و لیزتر میشود.
آب زیادی بنوشید
متخصصان توصیه میکنند که برای مقابله با یبوست روزانه هشت لیوان آب بنوشید. آب باعث لیز شدن رودهها شده و مواد غذایی هضم شده را مرطوب میکند. به این ترتیب نیز عمل دفع با راحتی بیشتری صورت میگیرد.
استرسهایتان را کاهش دهید
استرس تأثیر مهمی در گوارش دارد. به عقیدهی برخی از متخصصان، رودهها مغز کوچک بدن انسان هستند. مغز و رودهها به طور تنگاتنگی به هم وصلاند. حرکات رودهها پاسخی است به تبادل علائم و سیگنالهای پیچیدهی بین این دو عضو. زمانی که مغز دچار استرس میشود رودهها نیز مضطرب میشوند. علاوه بر این افراد مضطرب معمولاً به اندازهی کافی فعالیت بدنی ندارند و چندان به تغذیهشان اهمیتی نمیدهند. برای همین هم مشکلشان چند برابر میشود.
سر ساعت به دستشویی بروید
حرکت رودهها به ساعت بیولوژیکی بدنتان مربوط میشود. اگر این علائم را نادیده بگیرید رودهی بزرگتان مدفوع را خشکتر میکند و برای همین هم دفع آن سختتر میشود. به محض این که احساس کردید نیاز به دستشویی دارید به این علامت گوش دهید.
اگر لازم است ملین مصرف کنید البته با حفظ حد تعادل
بیشتر قرصها و محصولاتی که به طور آزاد در داروخانهها و عطاریها به فروش میرسند مشکل خاصی ایجاد نمیکنند اما لازم است که دستور مصرف را به درستی رعایت کنید. توجه داشته باشید اگر در مصرف این قبیل ملینها زیادهروی کنید رودههایتان تنبل میشوند. بهتر است نظمی به شیوهی زندگیتان بدهید. برای مصرف هر از گاهی، از ملینهای حاوی موسیلاژ استفاده کنید. این ملینها به صورت پودر یا دارو هستند. این محصولات میزان آب و فیبر مدفوع را افزایش میدهند که روند دفع را سرعت میدهد. توصیه میکنیم با مصرف این داروها آب زیادی هم بنوشید.
توصیه میکنیم اگر رودههای حساسی دارید این مواد غذایی سرشار از فیبر
را به تدریج وارد برنامهی غذاییتان بکنید تا با مشکلاتی مانند نفخ، اسهال و یا بدتر
از آن تشدید یبوست مواجه نشوید
برخی دیگر از ملینها کمک میکنند تا مایعات جریان داشته باشند و عضلات را تحریک کنند که به هضم و دفع غذا کمک زیادی میکنند.
برخی دیگر از این ملینها کولون (رودهی بزرگ) را نرم و مرطوب میکنند که باعث عبور راحت مدفوع میشود. ملینهای دیگری هم هستند که انقباض عضلانی در رودهها ایجاد میکنند که باعث جلو راندن مدفوع در رودهها میشود. اما حواستان باشد که نباید در مصرف این ملینها دچار افراط شوید. شیافها نیز میتوانند موثر باشند اما فقط بخش انتهایی کولون را لیز میکنند. برای اینکه یک ملین و محصول مناسبی انتخاب کنید حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
یبوست ناشی از تغییر آب و هوا
خیلی از ما زمانی که به مسافرت میرویم و به اصطلاح آب و هوایمان عوض میشود دچار یبوست میشویم. برای مقابله با این نوع یبوست سه اصل را یادتان باشد: مصرف فیبر کافی، نوشیدن آب و ورزش. اما متأسفانه همین سه اصل در مسافرت فراموش میشوند. توصیه میکنیم زمانی که مسافرت میروید آب زیادی بنوشید، میوه و سبزیجات بیشتری وارد برنامهی غذاییتان بکنید و فعالتر باشید. یادتان باشد مواد غذایی سرشار از فیبر در سبد یا چمدانتان داشته باشید مانند انجیر خشک یا آلو خشک. حتماً کفش راحتی با خودتان ببرید تا بتوانید ورزش کنید یا پیادهروی داشته باشید.
روش درمان براساس علت یبوست تعیین میشود. در ابتدا باید رژیم غذایی این افراد اصلاح شود. در صورتی که جواب مناسب گرفته نشد، از داروهای ملین و به ترتیب از داروهای بی ضرر، کم ضرر و داروهای محرک شروع میکنیم تا به نتیجه مطلوب برسیم. البته تمام بیماران نیازمند مصرف دارو نیستند. در صورت امکان قطع داروهایی که منجر به یبوست میشود از راههای درمان است. درمان کمکاری تیروئید و سایر بیماریها باید انجام شود.
برخی از ملینهای معروف عبارتند از هیدروکسید منیزیم، روغنهای معدنی مانند پارافین، داروهای گیاهی مانند سنا، سی لاکس و پسیلیوم، ملینهای اسموتیک مانند لاکتولوز، بیزاکودیل و روغن کرچک.
توصیههای تغذیهای برای کاهش یبوست:
- روزانه۱۰-۸ لیوان مایعات مصرف کنید مثلاً هریک ساعت یکبار ۱ لیوان آب بخورید.
- آلو یا آب آلوی گرم ملین است. سایر میوههای ملین شامل:انجیر،انگور، هندوانه، توت فرنگی، گلابی، زردآلو، زیتون، هلو، آب سیب، کیوی و … .
- به، سیب و موز نخورید.
- رژیم غذایی شما باید پرهیز باشد، برای این منظور نان و غلات سبوسدار و حبوبات و میوه و سبزی مصرف کنید. میتوانید روزانه ۱قاشق مرباخوری سبوس برنج همراه باآب بخورید .(رژیم پرفیبردربیمارانی که پوست آنها به علت اختلالات نورولوژیک میباشد نمیتواند موثر باشد)
- روزانه حداقل ۵واحد میوه و سبزی تازه مصرف کنید.
- پسیلیوم (اسفرزه) یک ملین حجم دهنده مدفوع است که آب موجود در روده را جذب کرده و سبب افزایش حجم مدفوع و دفع آن میشود. باید همراه با مقادیر زیادی آب یا مایعات خورده شود (به ازای هر قاشق چایخوری ۲۴۰سی سی یا۱لیوان مایعات بخورید).
- روغن کرچک به دفع کمک میکند ولی استفاده آن در بلند مدت سبب کاهش جذب کلسیم و ویتامینهای محلول در چربی مثل A,D،E,K میشود.
- سنا، دانه کتان، شنبلیله، ریواس برای یبوست توصیه میشود (سنا بیشتر از ۲ بار در هفته توصیه نمیشود.)
- نعناع و چای بابونه سبب کاهش علایم یبوست میشود.
- چای زیاد پر رنگ نخورید.
- در مدتی که یبوست دارید ماست نخورید و به جای آن شیر بخورید.
- مرزه و دارچین استفاده نکنید.
- بیشتر غذاهایی که با نان سبوسدار خورده میشود مصرف کنید و کمتر برنج بخورید.
- از استرس و اضطراب خود بکاهید.
- حتماً فعالیت بدنی داشته باشید روزانه حداقل ۳۰ دقیقه پیاده روی کنید.
- برقراری نظم برای دفع داشته باشید وبه محض احساس دفع اجابت مزاج انجام گیرد.
تغییر در رژیم غذایی
تغییر در رژیم غذایی شامل توصیه به مصرف مواد غذایی پر فیبر مانند سبزیجات و افزایش مصرف میوهجات است. افزایش تحرک و فعالیت بیمار نیز توصیه میشود.نوشیدن اب و چای کمرنگ و سایر مایعات نیز توصیه می شود در ضمن در میان میوه ها گریپ فروت برای درمان این بیماری بسیار مفید است چای پررنگ نیز می تواند موجب یبوست شود افراط در نوشیدن قهوه به علت دارا بودن مقادیر زیادی ازکافئین می تواند باعث ایجاد یبوست گردد.
درمان گیاهی برای یبوست
نان سفید با آردی تهیه میشود که تمامی سبوس آن را گرفتهاند، به همین دلیل، نه تنها خاصیتی نداشته بلکه مضر نیز میباشد. از ضررهای مصرف نان سفید ایجاد نفخ معده و یبوست است.
نان، شانزده عامل مفید غذایی دارد که دوازده تای آنها مربوط به سبوس آن است و با اعمالی که روی آرد نانهای سفید صورت میگیرد، این خواص از بین میروند. این نانها فقط باعث پر شدن شکم شده و هیچ خاصیتی ندارند.
نان جو که مورد علاقه انبیا و حضرت علی (ع) نیز بوده منافع زیادی دارد که یکی از آنها معالجه یبوست است.
پوست برنج نیز برای این عارضه بسیار مفید میباشد که متاسفانه ما پوست آن را گرفته و مصرف میکنیم. در کشورهای شرق آسیا برنج را با پوست میپزند و از ابتلا به بسیاری امراض به خصوص یبوست نجات پیدا کردهاند.
عامل دیگری که ایجاد یبوست میکند، پرهیز از خوردن میوه و سبزی خام است که برخی افراد متاسفانه با فکر غلط از خوردن آنها پرهیز میکنند. میوه و سبزی خام با وجودی که ممکن است کمی باعث ناراحتی در دستگاه گوارش شده (کمی نفخ ایجاد کند)، اما خوردن آن برای از بین بردن یبوست توصیه میشود. مشکلات گوارشی و درمان گیاهی آن را اینجا بخوانید.
یبوست سرچشمه بسیاری از امراض است و نوع مزمن علاوه بر ناراحتی در هنگام دفع، انسان را بیحال و کسل کرده و خمیازه ایجاد میکند. همین طور باعث بد مزه شدن دهان شده و اشتها را از بین میبرد.
عدهای از مبتلایان به جای رفع علت یبوست به خوردن مسهلات و ملینها روی میآورند و میکوشند با خوردن آنها روده خود را روان کنند؛ اما عادت به خوردن داروهای مسهل سبب ضعیف شدن معده و رودهها شده و پس از مدتی مزاج را تنبل میکند. داروها نیز پس از مدتی اثر خود را از دست میدهند. پس بهتر است که به جای راه درمان ساده مانند خوردن دارو، علت پیدایش بیماری را پیدا کرده و آن را از بین برد تا خوردن دارو باعث تشدید بیماری نگردد.
در مورد بیماری یبوست نیز به همین ترتیب باید عمل نمود که ابتدا علت آن را پیدا کرده و سپس با کمک مسهلات و ملینها مزاج بیمار را نرم نمود و هضم غذا را تسهیل کرد.
چنانچه گفتیم عوامل زیادی باعث بروز یبوست میشوند که اکنون به شرح آنها میپردازیم، یکی از علل عمده یبوست که ابتدا به آن پرداختیم گرفتن سبوس نان و کندن پوست برنج است. افراد مبتلا به یبوست باید نان سبوس دار مصرف کنند و نان جو را جانشین نان گندم در رژیم غذایی خود نمایند.
همین طور میتوان مقداری سبوس جو یا گندم را کوبیده و در سوپ بریزید و قبل از غذا به عنوان پیش غذا میل کنید.
سبوس برنج را نیز میتوان به صورت جوشانده و یا دم کرده میل نمود که علاوه بر بهبود دستگاه گوارش و رفع یبوست، برای پوست و مو نیز بسیار خوب است.
یکی دیگر از عوامل ایجاد یبوست زیاده روی در مصرف نمک است. این دسته از افراد باید از خوردن غذاهای شور پرهیز کنند.
یکی دیگر از علل یبوست خوردن آب میوه و سبزیجات به جای خود میوه و سبزی است به طوریکه خاصیت خود میوه را ندارد. افراد مبتلا به یبوست باید خود میوه و سبزیجات را میل کنند.
میوه انجیر به خصوص به صورت خشک آن بهترین درمان برای یبوست است. شربت آن یبوست اطفال را برطرف میسازد. افراد بزرگسال میتوانند مقداری انجیر خشک را بعد از غذا به عنوان دسر میل نمایند یا مقداری انجیر خشک را خیس کرده و صبح ناشتا با آب آن میل کنند.
انواع سیر، موسیر و والک از جمله گیاهان ضد یبوست میباشند و کسانی که به طور دائمی مقدار کمی سیر، موسیر یا والک با غذای خود میل کنند، کمتر مبتلا به یبوست میشوند. برگهای تازه والک را میتوان به همراه جعفری مانند سبزی خوردن تازه با غذا میل کرد. موسیر را میتوان خشک کرده و به صورت پودر در غذا مصرف نمود.
تخم شنبلیله برای یبوست مفید است. تخم شنبلیله را میتوانید برای مدتها نگهداری کنید، بدون آنکه خراب یا فاسد شود. اما اگر آن را بکوبید و به صورت پودر در آورید، پس از چند روز بو گرفته و خراب میشود. بنابراین اگر میخواهید از تخم شنبلیله برای رفع یبوست استفاده کنید، مقدار کمی از آن را کوبیده و سه وعده در روز، صبح، ظهر و شب و در هر بار یک قاشق مرباخوری از این پودر میل کنید. میتوانید این پودر را به کمک آب میل کنید.
درمان یبوست در خانه با میوه ها
درمان با گلابی
افرادی که از یبوست رنج می کشند، با گلابی می توانند خود را درمان کنند. به این صورت که بعد از شام یا در هنگام صبحانه، یک عدد متوسط گلابی میل کنید.
درمان با انگور
ثابت شده درمان با انگور برای رفع یبوست بسیار مهم می باشد. انگور می تواند باعث آرامش معده و روده شود. توصیه شده برای درمان یبوست، فرد روزانه باید 350 گرم انگور مصرف کند. هنگامی که انگور تازه در دسترس نباشد، می توان از کشمش و یا کشمش خیس شده در آب استفاده کرد. کشمش را باید 24 تا 48 ساعت در آب بگذارید. هر روز از این انگور و یا کشمش به مقداری که گفته شد، مصرف نمایید تا یبوست از بین برود.
درمان با پرتقال
1 تا 2 عدد پرتقال را قبل از خواب و 1 تا 2 عدد پرتقال را بعد از خواب و یا در حین خوردن صبحانه میل کنید.
درمان با انجیر یا انبه
انجیر تازه یا خشک شده دارای اثر تسکین دهنده یبوست می باشد. قبل از خواب، 4 تا 5 عدد انجیر خشک را در آب خیس کنید و فردا صبح میل کنید.
خوردن نصف انبه در صبحانه بسیار مفید است.
درمان با اسفناج
اسفناج تازه دارای موادی است که برای تمیز کردن، بازسازی و احیاء روده مفید می باشد. 100 میلی لیتر آب اسفناج مخلوط شده با همان مقدار آب را 2 بار در روز بنوشید.
درمان با لیمو ترش
آب یک عدد لیمو ترش تازه را گرفته و در آب گرم بریزید و با نصف قاشق چای خوری نمک بنوشید.
رژیم در هنگام یبوست
* غذاهای طبیعی بخورید؛ غذاهایی همچون، غلات، عسل، عدس، سبزیجات و میوه جات، خامه و کره.
* غذا را خوب بجوید و با عجله نخورید.
* ساعتی را برای غذا خوردن خود بگذارید.
* هوای تازه و ورزش کردن مفید می باشد.
موفق و سلامت باشید.