ویتامین‌ها و اختلالات ناشی از کمبود و یا افزایش آنها
مواد غذایی موردنیاز بدن به 2 دسته‌ی درشت‌مغذی‌ها (Macronutrients) و ریزمغذی‌ها (Micronutrients) تقسیم‌بندی می‌شوند. درشت‌مغذی‌ها مانند کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها و … به مقادیر زیاد در جیره غذایی لازم هستند. ریزمغذی‌ها به مقادیر کم (در حد میلی‌گرم و یا میکروگرم) در جیره غذایی لازم هستند و خود به دو دسته ویتامین‌ها و مواد معدنی تقسیم می‌شوند. ریزمغذی‌ها در تولیدمثل، مقاومت به بیماری‌ها، سلامتی به ویژه مادران و کودکان، افزایش قوه یادگیری و … نقش دارند. بیماری‌های انگلی و عفونت‌ها می‌توانند موجب کاهش سطح ریزمغذی‌ها در بدن شوند. ریزمغذی‌ها را می‌توان از طریق غذاها و یا مکمل‌ها دریافت نمود. کاهش سطح ریزمغذی‌ها (Micronutrient deficiencies; MNDs) موجب کاهش سطح ایمنی بدن می‌شود.
| انواع مواد غذایی | نیاز روزانه | مثال | ||
| درشت‌مغذی‌ها | کربوهیدرات‌ها | |||
| لیپیدها | ||||
| پروتئین‌ها | ||||
| ریزمغذی‌ها | ویتامین‌ها | محلول در آب | ویتامین‌های خانواده B و C | |
| محلول در چربی | ویتامین‌های A، D، E و K | |||
| مواد معدنی | میکرومینرال‌ها | نیاز روزانه کمتر از 100 میلی‌گرم | I, Cu, Co, F, Mn, Cr, Se, Zn, Mo, Fe | |
| ماکرومینرال‌ها | نیاز روزانه بیشتر از 100 میلی‌گرم | Ca, P, Na, K, Cl, Mg | ||
ویتامین‌ها
ویتامین‌ها، موادی از ترکیبات آلی هستند که به مقدار بسیار کم در جیره غذایی لازم می‌باشند. نام ویتامین نخستین بار در سال 1912 توسط سی. فونک (C. Funk) برای معرفی آمین‌های زیستی، پیشنهاد شد. او با تخلیص ترکیبی آمین‌دار از برنج، آن را ویتامین (Vitamine) به معنی “آمین حیاتی” یا “آمین لازم برای زیست” نامید که این ماده، امروزه به ویتامین تیامین (B1) معروف است. پس از مطالعات بسیار در زمینه جداسازی و تخلیص انواع این ترکیبات، مشخص شد که همه این مواد، ترکیب آمین‌دار نبوده و لذا حرف e از آخر کلمه Vitamine، حذف و نام ویتامین (Vitamin) برای معرفی کلیه ترکیبات ضروری برای رشد و نمو، که بدون وجود آنها انجام اکثر واکنش‌های بیوشیمیایی امکان‌پذیر نیست، به آنها اطلاق گردید.
تاریخچه کشف ویتامین‌ها
طبقه‌بندی ویتامین‌ها
ویتامین‌ها به دو دسته محلول در آب و محلول در چربی، تقسیم می‌شوند که هر دو گروه، از نظر غذایی دارای ارزش یکسان می‌باشند. ویتامین‌های محلول در آب، به دلیل شرکت در واکنش‌های آنزیمی، کوآنزیم نیز هستند. ویتامین‌ها در سلول‌های اکثر موجودات گیاهی، جانوری و میکروارگانیسم‌ها وجود دارند. تمام ویتامین‌ها برای همه رده‌های موجودات، لازم نیستند؛ مثلاً ویتامین C که در انسان، خوکچه هندی و میمون ضروری است، در برخی از موجودات، به علت وجود آنزیم‌های لازم جهت سنتز آنها در بدن، نیازی به وجود آنها در جیره غذایی نیست.
| ویتامین‌های محلول در آب | ویتامین‌های محلول در چربی |
| بجز خاصیت حلالیت خود، مشترکات شیمیایی ناچیزی با یکدیگر دارند | تمامی این ویتامین‌ها از خانواده ترپن‌ها بوده و لذا از ایزوپرن مشتق می‌شوند |
| به راحتی جذب و دفع می‌شوند | جذب و دفع پیچیده‌تری دارند |
| عموماً در بدن ذخیره نمی‌شوند | میزان ذخیره‌سازی بالایی دارند |
| مصرف بیش از حد آنها در اکثر موارد، مسمومیت‌های مشکل‌ساز ایجاد نمی‌کند | مسمومیت با مقادیر بالای این گروه از ویتامین‌ها، عموماً دردسرساز است |
مصرف بیش از حد ویتامین‌ها موجب عارضه هیپرویتامینوز (Hypervitaminosis) و کاهش میزان آنها در جریان خون، موجب عارضه آویتامینوز (Avitaminosis) می‌شود.