پلاسما فرزيس
Plasmapheresis
هر فرد بالغ حدود 5 لیتر خون دارد. خون از دو قسمت سلولی و پلاسمایی تشکیل شده است؛ عناصر سلولی حدود 44%حجم خون را تشکیل می‌دهد که شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها است. پلاسما 56%حجم خون را تشکیل می‌دهد که 90% آن آب و 10% بقیه شامل املاح، قند، چربی و پروتئین‌هائی نظیر فاکتورهای انعقادی، آنتی‌بادی‌ها و … می‌باشد. عناصر سلولی در پلاسما شناورند.
فرزیس (Pheresis) واژه‌ای يوناني و به معناي بيرون آوردن و جداسازي تحت اثر نيرو است و پلاسمافرزیس روندي اتوماتيك براي خارج كردن پلاسما و بازگردان بقاياي سلولي خون به فرد است.
پلاسمافرزيس درمانی
جهت خارج ساختن آنتی‌بادی‌هاي زيانبار يا مواد مضر در خون بيمار استفاده می‌شود. در بيمــــــاري‌هاي خود ايمني، سيستم ايمني بدن به اشتباه بافت‌هاي خودي را غير خودي تشخيص داده و بر عليه آنها فعال مي‌شود. به دنبال آن تخريب بافتي و بروز نشانه‌هاي بيماري رخ مي‌دهد. مياستني گراويس، سندرم گيلن‌باره و مولتيپل اسكلروزيس(MS) جزء بيماري‌هاي خود ايمني هستند. در برخي موارد مانند خانم‌هاي حساس به گروه خوني Rh، افراد واجد مهار كننده فاكتور VIII، مبتلايان به بیماری‌هایی مانند مولتيپل ميلوما و ماكروگلوبولينمي والدن اشتروماشتروم و دهها مورد ديگر، از پلاسما فرزيس جهت خارج كردن مواد زيانبار استفاده مي‌شود.
روند پلاسمافرزيس درماني طولاني بوده و بر اساس تجويز پزشك معالج نياز به دوره‌هاي متعدد و به مدت چند ماه دارد. در حين پلاسمافرزيس درماني، مقداري از پلاسماي بيمار خارج شده و بقاياي سلولي خون به همراه مايعات تزريقي مناسب (مانند آلبومين 5% انساني) به وي برگردانده مي‌شود.
پلاسمافرزيس اهدايي يا توليدي
با كمك اين روش ميزان خيلي بيشتري پلاسما نسبت به روش اهداي خون و با كيفيت بالاتر از يك فرد اهدا كننده بدست مي‌آيد. پلاسماي بدست آمده براي تزريق به بيماران استفاده مي‌شود و يا براي توليد فرآورده‌هاي دارويي خاص مشتق از پلاسما به مراكز پالايش كننده پلاسما ارسال مي‌گردد كه به عنوان پلاسماي منبع Plasma Source شناخته مي‌شود.
فرآیند پلاسمافرزیس
دستگاه‌هاي پلاسمافرزیس به چند روش كار مي‌كنند:
- سانتريفوژ (دستی و ماشینی)
- فيلتراسيون
- استفاده توأم از سانتريفوژ و فيلتراسيون.
در تهيه پلاسما به روش ماشيني، با استفاده از ست‌های استریل یک بار مصرف برای هر اهدا کننده، ابتدا خون اهدا کننده از طریق شلنگ استریل داخل محفظه سانتریفیوژ یک بار مصرف شده و پس از جداسازی پلاسما، باقیمانده سلول‌های خونی توسط محلول استریل نرمال سالین شسته و از طریق همان شلنگ خون‌گیری به اهدا کننده بازگردانده می‌شود. این عمل چند بار تکرار شده و در انتها حدود ۷۵۰ میلی‌لیتر پلاسما جمع‌آوری می‌شود.
داروهاي مشتق از پلاسما
ادامه زندگي خيلي از بيماران وابسته به مصرف داروهاي مشتق از پلاسما است. در مراكز پالايش كننده پلاسما، از پلاسماي انساني داروهاي بسيار ارزشمند توليد مي‌شود که پرمصرف‌ترین‌ها عبارتند از: فاکتور انعقادی VIII براي درمان مبتلايان به هموفيلي A، فاکتور انعقادی IX براي درمان مبتلايان به هموفيليB، آلبومين، ایمونوگلوبولین‌های گوناگون مانند ضد کزاز، ضد هاری، ضد هپاتيت B و ايمونوگلوبولين ضد Rh
شرايط اهدا كننده پلاسما
تمامي داوطلباني كه حائز شرايط براي اهداي خون مي‌باشند، مي‌توانند پلاسما اهدا كنند. داشتن سلامتي كامل، حداقل 18 و حداكثر 65 سال سن و وزن حداقل 50 كيلوگرم از جمله اين شرايط است.
در حالی که فاصله بین دو اهدای خون، حداقل 8 هفته است، هر شخص مي‌تواند هر ماه دو بار (با فاصله حداقل 48 ساعت) اهداي پلاسما داشته باشد، اما بيش از 24 بار در سال و حداكثر ميزان 12 ليترمجاز نمي‌باشد.
بهتر است بدانیم!
در هر بار اهداي خون کامل، حدود ۲۰۰ میلی‌لیتر پلاسما و در اهدا به روش پلاسما فرزیس، 500 تا ۶۰۰ میلی‌لیتر پلاسما بدست مي‌آيد.
اهدا كنندگان مستمر پلاسما بايد داراي حداقل پروتئين تام سرم به ميزان 6 گرم در دسي‌ليتر باشند. كل فرايند پلاسمافرزيس در يك سيستم بسته و در شرايط استريل انجام مي‌شود و حدود يك ساعت طول مي‌كشد. تمامی سوزن‌ها، كیسه‌ها، لوله‌های رابط و کیت مصرفی در پلاسمافرزیس، استریل و یك بار مصرف براي هر اهدا كننده هستند و خون در هیچ مرحله‌ای با دستگاه تماس ندارد، بنابراین انتقال عفونت از طریق دستگاه ویژه پلاسما فرزیس به اهدا کنندگان غیرممكن است.