با افزایش جمعیت کره زمین امنیت غذایی (منظور دسترسی آسان به مواد غذایی مطلوب برای همه) به یکی از دغدغه‌های امروز تبدیل شده، به‌خصوص بعد از گرم شدن زمین در یکی دو دهه گذشته و بروز سیل‌ها و خشکسالی‌های کم‌سابقه، اهمین غذا بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است.
مدت‌ها تصور می‌شد تولید بیشتر و صنعتی کردن کشاورزی و دامپروری راه نجات انسان از این نگرانی باشد اما حالا آلودگی‌های زیست‌محیطی حاصل از فعالیت‌های صنعتی این واحدها خود از مشکلات است. کودهای شیمیایی، خاک و آب و بعد از آن بدن موجودات زنده را آلوده کرده‌اند و گاز متانی که از بدن دام‌ها به فضای جو وارد می‌شود، یکی از عوامل گرم شدن محیط‌زیست شناسایی شده است.
مزارع از راه‌های مختلف آب را آلوده می‌کنند. برخی از منابع آب در نزدیکی مزارع هستند و برخی دیگر هم در نزدیکی دامداری‌ها اما باید به یاد داشته باشیم یک‌سوم از غلاتی که در دنیا کشت می‌شود، به مصرف تغذیه دام می‌رسد. فائو، سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد، اعلام کرده بخش رو به توسعه و گسترده دامداری که رشدی بیش از بخش کشاورزی داشته، کیفیت منابع آبی کره زمین را تهدید می‌کند.
براساس گزارش فائو، سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد، دامداری از راه‌های گوناگون آب را آلوده می‌کند؛ مواد مغذی شامل انواع ترکیبات نیتروژن و فسفر موجود در کودها یا مدفوع دام‌ها، آفت‌کش‌ها، رسوبات مختلف و عناصر ارگانیک نیازمند اکسیژن مانند گیاهان و مدفوع دام‌ها، میکروب‌های بیماری زا مانند ای‌کولا، عناصر فلزی مانند سلنیوم و آلوده‌کننده‌های درحال افزایش مانند پس‌مانده داروها و هورمون‌ها و افزودنی‌های خوراکی از عوامل آلوده‌کننده هستند که می‌توانند آب‌ها را آلوده کنند.
چطور دامداری‌ها محیط‌زیست را آلوده می‌کنند؟
این تاثیرات گسترده هستند. اوتروفیکاسیون، پاسخ اکوسیستم به افزایش بیش از حد مواد طبیعی یا مصنوعی در یک محیط آبی که می‌تواند به عنوان مواد مغذی برای ارگانیسم‌ها عمل کند یا مواد شیمیایی مانند نیترات یا فسفات که از طریق کود شیمیایی یا پساب وارد آب شده‌اند، سبب رشد بیش از حد جلبک‌ها و برخی گیاهان می‌شوند
ونه‌هایی که به این دلیل به شکلی بی‌رویه تکثیر شده‌اند، با مصرف اکسیژن درون آب برای رشد خود زمینه نابودی گونه‌های دیگر را فراهم می‌کنند. نتایج مطالعه‌ای در سال 2015 میلادی نشان داد، 415 منطقه ساحلی گرفتار این پدیده هستند.
آلودگی آب به آفت‌کش‌ها، علف‌های هرز را از میان می‌برد و حشرات را از زمین‌های کشاورزی فراری می‌دهد و زنجیره غذا را دچار مشکل می‌کند. علاوه بر آنچه گفته شد، آنتی‌بیوتیک‌ها بعد از عبور از بدن دام و ورود به منابع آبی همچنان به زندگی فعال خود ادامه می‌دهند و اگرچه دانشمندان هنوز درباره ارتباط بین آنتی‌بیوتیک مصرفی حیوانات و افزایش مقاومت به آنتی‌بیوتیک یافته‌های کافی پیدا نکرده‌اند، احتمال آن را از نظر دور نداشته‌اند.
به گزارش این سازمان، دامپروری‌ها با اختصاص چراگاه‌های پهناور و زمین‌های صنایع غذایی دام، 80درصد از زمین‌های کشاورزی را اشغال کرده و بیشترین منابع زمین را مصرف می‌کنند. مشکل بتوان گفت صنایع دامی مسوول چه مقدار از گازهای گلخانه‌ای رهاشده در جو زمین هستند.
هنوز مطالعه‌ای که بتواند سهم کربن رهاشده در جو را در بخش‌های مختلف تشخیص بدهد، انجام نگرفته اما بر اساس میزگرد بین‌دولت‌ها درباره تغییرات اقلیمی که سازمان ملل متولی برپایی آن بود، کشاورزی، جنگلداری و سایر استفاده‌ها از زمین مسوول انتشار 24درصد از گازهای گلخانه‌ای درون جو است.
مدل‌های مختلف دامداری باعث افزایش یا کاهش انتشار این گازها هستند و همین تفاوت بحث‌های زیادی را درباره مزارع گسترده یا متمرکز یا احیای دوباره مزارع پیش آورده اما نقش شرکت‌های بزرگی که بیشترین سهم از بازار مواد دامی و لبنی را از آن خود کرده‌اند، جالب‌توجه است.
به گفته کارشناسان، میزان گازهای گلخانه‌ای که 3 شرکت بزرگ دامی جی‌بی‌اس، کارجیل و تایسون در سال 2016 میلادی انتشار داده‌اند، از گازهای گلخانه‌ای کشور فرانسه بیشتر بوده است.
مزارع صنعتی بو، صدا و غبار همسایه‌های ما هستند
گاردین در گزارشی از آلودگی‌های زیست‌محیطی دامداری‌ها در اروپای شمالی می‌نویسد: «گذشته از آلودگی‌های محیط‌زیست، صنایع عظیم دامپروری کیفیت زندگی ساکنان اطرافشان را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند. زندگی مردمی که نزدیکی دامداری‌های صنعتی زندگی می‌کنند، چگونه است؟»
صلح سبز، از مهم‌ترین تشکل‌های محیط‌زیستی اروپا، برای پاسخ به این سوال از دامداری‌های بزرگ و مردمی در اطراف این مناطق در کشورهای فرانسه، دانمارک، اسپانیا و ایتالیا از اواخر سال 2018 تا 3 ماه اول 2019میلادی بازدید کرد.
در اتحادیه اروپا بیش از 330 گاو، گوسفند و خوک و چند میلیارد مرغ و جوجه وجود دارد که روزانه کشتار می‌شوند. به نظر می‌رسد رشد مزارع و دامداری‌های صنعتی در اروپای امروز بیش از میزانی است که دانشمندان برای انتشار گازهای گلخانه‌ای، گردش عناصر مغذی و کاهش تنوع زیستی قائل هستند. به همین دلیل صلح سبز پویشی را با هدف نصف کردن مصرف گوشت و لبنیات تا سال 2050 میلادی در اروپا راه انداخته است.
هواداران کشت ارگانیک معتقدند این مزارع و دامداری‌های عظیم تهدیدی برای اکوسیستم محیط هستند. در این اوضاع، کسب و کارهای کوچک به سختی می‌توانند تولید خود را سر پا نگه دارند و مزارع سنتی با انواع دام‌ها و محصولات کشاورزی در حال نابودی هستند.
به عنوان مثال، طی50 سال گذشته در کشور اسپانیا، مزارع سنتی چندمنظوره با تنوعی از محصولات کشاورزی و دامی به تدریج جای خود را به مزارع صنعتی بزرگ با کارکردهای اختصاصی داده است. در بسیاری موارد مانند مزارعی در ناواروی اسپانیا تعداد دام‌ها بسیار بیش از میزان مجاز براساس معیارهای محیط‌زیستی است اما مقامات محلی و شهرداران اغلب از پاسخگویی درباره این تخلفات طفره می‌روند.
معلم سابق دبیرستان، بنتا یورگنسن و همسرش 20 سال است در منطقه‌ای نزدیک 60 کیلومتری کپنهاگ زندگی می‌کنند که حالا فقط 100 متر با یک مزرعه بزرگ صنعتی خوک فاصله دارد. این زن‌وشوهر از اینکه درمعرض مواد سمی در کودهای شیمیایی و هوا قرار گیرند، وحشت دارند و وقتی بو شدید می‌شود، بیرون از خانه ماسک به صورت می‌زنند. بنتا می‌گوید: «بو آنقدر شدید است که حالم را بد می‌کند. سرم درد می‌گیرد و چشمانم ورم می‌کند و قرمز می‌شود. فکر می‌کنم بو و صدا و گرد و غبار این مزرعه زندگی ما را از بین می‌برد.»
بنتا گردش کردن در فضای باز را دوست دارد اما حالا بیشتر در خانه می‌ماند چون می‌ترسد تماس طولانی‌مدت با این آلاینده‌ها به سلامتش آسیب بزند. او هر سال چند بار نرده‌های خانه را تمیز می‌کند زیرا اعتقاد دارد خزه‌هایی که نرده‌ها را می‌پوشانند از نیتروژن موجود در گاز آمونیاکی تغذیه می‌کنند که مزرعه در هوا انتشار داده است. پنجشنبه‌ها روز جمع‌آوری خوک‌های مرده مزرعه است. همسایه‌ها می‌گویند تا روز جمع‌آوری خوک‌های مرده، اغلب جسد آنها را بیرون از مزرعه می‌بینند. این کار خلاف مقررات کشور دانمارک است.
تخلفی به نام تعداد غیر مجاز دام
پرورش بیش از حد مجاز دام ازجمله تخلفاتی است که گاهی صاحبان صنایع دامداری را به دادگاه می‌کشاند. دانمارک سالانه حدود 33میلیون خوک پرورش می‌دهد که یکی از بالاترین میزان سرانه پرورش این دام در جهان است و تقریبا 60درصد از گوشت خوک تولیدی در این کشور به سایر کشورهای اروپایی صادر می‌شود. همین حجم از تولید و صادرات باعث شده شاخه شمال اروپای صلح سبز از دولت دانمارک بخواهد درباره خطرات سلامت کودهای شیمیایی و انتشار آمونیاک که جوامع محلی را تهدید می‌کند و نیز مشکل فوری سلامت برای کشورهای دیگر است، تحقیق کند.
در دهه 1980میلادی یک مدرسه ابتدایی در دهکده‌ای در جنوب فرانسه در نزدیکی مزرعه مرغ تخمگذار قرار داشت. مزرعه به تدریج گسترش پیدا کرد، تا اینکه در سال 2016 میلادی بیش از 185هزار مرغ شد؛ یعنی 250 برابر ساکنان محلی، در آن مزرعه مرغ پرورش داده می‌شد.
مردمی که در نزدیکی این مزارع عظیم ساکن هستند معتقدند مزرعه نباید در همان جای احداث اول گسترش پیدا کند. زمانی که این مزارع احداث شدند، قرار نبوده تا این حد گسترش پیدا کنند و در تمام دهکده ساختمان بسازند. بو، منظره و سرو صدای این تاسیسات زندگی ساکنان اطراف را تحت تاثیر قرار داده است. برخی ساکنان دچار بیماری‌های تنفسی شده‌اند یا بیماری‌های تنفسی آنها شدیدتر شده، تا جایی که مجبورند از ماسک اکسیژن استفاده کنند. یکی از آنها به نام «ادل مارتوله» می‌گوید: «از وقتی 2 مزرعه بزرگ خوک نزدیک خانه‌ام از کود شیمیایی استفاده می‌کنند، بارها مجبور شده‌ام خانه را ترک کنم. چند بار هم در بیمارستان بستری شده‌ام.»
هرچند هنوز از نظر علمی ارتباطی بین وجود مزارع پرورش خوک و بیماری تنفسی «ادل» پیدا نشده، خودش می‌گوید از بعد از توقف استفاده از کود شیمیایی در مزرعه دومی، بیماری تنفسی او هم بهتر شده است.
10 سال قبل، «ادل» به کمک جمعیت محلی مستنداتی درباره ورود فاضلاب مزرعه اولی به آبراه‌های منطقه جمع‌آوری کرد و به این ترتیب مسوولان مالکان مزرعه را محبور کردند تا 5 سال استفاده از کود شیمیایی را متوقف کنند و تعداد خوک‌ها را از 12 هزار و 500 به زیر 4هزار برسانند.
صاحبان مزرعه اما می‌گویند نشت فاضلاب، نه به دلیل فعالیت‌های جاری مزرعه، بلکه به علت شکستگی لوله فاضلاب بوده که اتفاق نادری است. بنا بر ادعای آنها، کاهش خوک‌های مزرعه ربطی به نشت فاضلاب ندارد، بلکه به دلیل انتقادات کمیته هوای پاک بوده است. با تمام نظارت‌ها و توجیهات ساکنان اطراف مزارع صنعتی بزرگ بیم آن دارند که با گسترش بی‌رویه این مزارع زندگی در خانه‌هایشان ناممکن شود.
برای داشتن محیط زیستی سالم‌تر، کمتر مصرف کنید
برخی فعالان محیط‌زیست که تعداد آنها هر روز افزایش می‌یابد، عقیده دارند هر روش بازیافت یا تولید و مصرف بهینه‌ای فقط یک مسکن موقت است و تنها یک روش قطعی برای حفظ محیط‌زیست وجود دارد و آن کمتر مصرف کردن است.
به نظر این افراد، نکته مهم این است که فرهنگ صرفه‌جویی باید جای فرهنگ مصرف را بگیرد چون هرقدر هم مواد بازیافت شوند یا ماشین‌های با بهره‌وری بهتر به بازار بیایند، باز هم روند تخریب ادامه دارد.
مقدار زیادی از محصولات کشاورزی، به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه به دلیل نبود روش‌ها و امکانات علمی نگهداری پیش از رسیدن به بازار از بین می‌روند. مصرف آب هم در این کشورها اغلب با بازده کم است و نظارت دقیقی هم بر میزان مصرف کودهای شیمیایی وجود ندارد.
چرا مصرف زیاد کود شیمیایی مضر است؟
خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا، می‌نویسد: «یکی از مهم‌ترین آسیب‌های استفاده بی‌رویه از کود و مواد شیمیایی در بخش کشاورزی، آلودگی‌های زیست‌محیطی است که در قالب آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک نمایان می‌شود. ترکیب مواد شیمیایی موجود در برخی کودها با جذب شدن در ریشه گیاه و عمق خاک، موجب مشکلات و بیماری‌های مختلفی در مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی می‌شود.
یکی دیگر از مهم‌ترین آسیب‌های استفاده غیرکارشناسی از کودهای شیمیایی آلودگی خاک است. برخی کارشناسان بر این باورند ترکیب‌های سمی کودهای شیمیایی در حدود نیم سده در خاک باقی می‌ماند و باعث می‌شود این مواد از طریق خاک یا آب به محصولات کشاورزی ورود پیدا کنند.
دانشمندان معتقدند، بهترین روش برای حفظ محیط‌زیست، کمتر و درست مصرف کردن است؛ از آب و مواد غذایی گرفته تا سوخت و پلاستیک و کود و…
یکی از خطرات بزرگی که این روزها دهکده جهانی را تهدید می‌کند، گرم شدن کره زمین است که کارشناسان تغییرات اقلیمی در سراسر جهان نتیجه آن را می‌دانند.
این افراد عقیده دارند، دلیل بخشی از سیل‌های ویرانگر و توفان‌های مهیب و خشکسالی‌هایی که با خود جنگ و مناقشات منطقه‌ای را به دنبال آورده، تغییرات اقلیمی است که ریشه در تخریب محیط‌زیست و از همه مهم‌تر استفاده از سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از مصرف این سوخت‌ها دارد.
روش‌های بازیافت زیادی هر روز ابداع می‌شود، مواد کم‌ضررتری که می‌توانند جایگزین مواد مضر قبلی شوند، اتومبیل‌هایی با مصرف سوخت کمتر یا دستگاه‌های گرم‌کننده با آلودگی کمتر. همه اینها به اضافه روش‌های دیگری که دانشمندان در حال کشف و اختراع آن هستند، نوید روزهای بهتر برای محیط زیست می‌دهند اما کماکان بهترین راه مصرف کمتر است.
آنها به مردم توصیه می‌کنند خودشان برای کاهش گازهای گلخانه‌ای حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی پیشقدم شوند. به آنها می‌گویند، درز دروپنجره‌ها را بگیرند تا تبادل گرما و سرما به بیرون از محیط خانه تا حد امکان کم شود، از لامپ‌های کم‌مصرف استفاده کنند، چراغ‌ها و وسایل گرمایی را در اتاق‌هایی که حضور ندارند، خاموش کنند، میزان مصرف سوخت‌های فسیلی را با کاهش سفرهای غیرضروری یا استفاده از وسایل نقلیه عمومی به کمترین میزان ممکن برسانند، غذای کمتری دور بریزند و گوشت قرمز کمتری بخورند یا برای رفت‌وآمد از اتومبیل‌های هیبریدی- شکل پیشرفته‌تر خودروهای برقی که یک موتور احتراق داخلی بنزینی کنار یک یا چند موتور الکتریکی قرار دارد- استفاده کنند.
یکی دیگر از منابع آلوده‌کننده جو زمین سفرهای هوایی است. کاهش تنها 1 تا 2 سفر هوایی در سال می‌تواند میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را به اندازه همه اقداماتی که گفته شد، کاهش دهد.
سلامت