در این موارد، بلوغ زودتر از زمان مورد انتظار اتفاق میافتد. در بلوغ زودرس مراکز مغزی مربوط به تحریک هورمونهای جنسی زودتر از سن مورد انتظار شروع به فعالیت میکنند. محققان در مورد سن بلوغ زودرس توافق نداشته و به طور کلی بروز صفات ثانویه جنسی زودتر از 7 سالگی در دختران و کمتر از 9 سالگی در پسران را به عنوان بلوغ زودرس درنظر میگیرند.
بلوغ زودرس در دختران شایعتر از پسران بوده، این درحالی است که در اکثر موارد، خبری از هیچ بیماری یا اختلالی نیست. نکته مهم اینجاست که بلوغ زودرس در پسران برخلاف دختران در بیشتر موارد با بیماری یا اختلال پزشکی در ارتباط است.
اگر چه در بیشتر موارد، علت دقیق این عارضه قابل تشخیص نیست، ولی برخی از علل این عارضه مانند اختلالات تخمدان یا بیضه ها، اختلالات مربوط به غدۀ تیروئید یا سایر مشکلات هورمونی، علل ژنتیکی، تومورها، عفونتها یا آسیبهای مغزی شناخته شدهاند.
بلوغ زودرس از طریق درمان علت زمینهای درمان پذیر است. در مواقعی که بلوغ زودرس به علت افزایش هورمون تحریککنندۀ هورمونهای جنسی مترشحه از هیپوتالاموس اتفاق میافتد، دارودرمانی کمک کننده خواهد بود.
این عارضه ممکن است با اختلالات روانشناختی که با تکامل احساسی نوجوان تداخل میکنند، در ارتباط باشد. بلوغ زودرس میتواند احتمال ابتلا به افسردگی را در نوجوانی و احتمال ابتلا به برخی از سرطانها مانند سرطان پستان را در سنین بعدی عمر افزایش دهد.
انواع بلوغ زودرس
بلوغ زودرس مرکزی
این نوع از بلوغ زودرس شایع بوده و همۀ اتفاقات در آن، شبیه بلوغ طبیعی است؛ با این تفاوت که تغییرات در زمانی زودتر از معمول اتفاق میافتد. غدۀ هیپوفیز شروع به ترشح گونادوتروپینها میکند. این هورمون هم به نوبه خود، آزادشدن هورمون
های جنسی استروژن و تستوسترون از بیضه و تخمدانها را تحریک خواهد کرد که شروع بلوغ را به دنبال دارد.
بلوغ زودرس محیطی
این نوع از بلوغ زودرس بهندرت اتفاق میافتد. در این صورت استروژن و پروژسترون باعث بروز علایم بلوغ شده، ولی مغز و غدۀ هیپوفیز درگیر نیستند. اختلال در عملکرد تخمدانها، بیضه ها، غدد فوقکلیه یا غدۀ تیروئید عامل ایجاد این نوع از بلوغ زودرس هستند.
برخی از مواردی که با بلوغ زودرس اشتباه گرفته میشوند:
رشد سینه ها (تلارک زودرس) به صورت زودرس ممکن است در سنین پائین اتفاق بیفتد. اگر این وضعیت را در کودک خود مشاهده کردید، نیاز است با مراجعه به پزشک علت را ارزیابی کنید، ولی این حالت به معنی بلوغ زودرس نبوده و در اغلب موارد به صورت خود به خود برطرف میشود.
رشد موهای زائد در نواحی تناسلی یا زیربغل که در سنین پائین اتفاق میافتد. این وضعیت مربوط به ترشح زودهنگام هورمون جنسی از غدد فوق کلیه است و به بلوغ زودرس ربطی ندارد، ولی در هر صورت نیاز به بررسیهای بیشتر پزشکی داشته و نباید بدون بررسی رها شود.
پژوهشهای انجام شده در کشورهای غربی نشان میدهند که اگرچه متوسط سن شروع قاعدگی نسبت به سالهای قبل تغییر چندانی نکرده، ولی علایم بلوغ مانند رشد سینه ها در سنین پائینتری نسبت به قبل اتفاق میافتد.
عوامل ایجاد کنندۀ بلوغ زودرس مرکزی
در بیشتر موارد، علت بلوغ زودرس خصوصاً در دختران ناشناخته است. در برخی از موارد نادر، بلوغ زودرس مرکزی با بعضی از انواع بیماریها همراه است که این بیماریها در بیشتر موارد در کودکان کمتر از 6 سال و خصوصاً در مواردی که مراحل بلوغ به سرعت پیشرفت میکند، عامل بلوغ زودرس بوده و شامل موارد زیر هستند:
تومورها که در اغلب موارد خوشخیم هستند.
آسیب مغزی که در اثر جراحی یا ضربه به سر ایجاد شده و بر تعادل هورمونی اثر میگذارد.
التهاب مغز که از عفونت مغزی ناشی میشود.
عوامل مرتبط با بلوغ زودرس
جنسیت: احتمال بلوغ زودرس در دختران،10 برابر پسران است.
ژنتیک: گاهی، جهش ژنتیکی میتواند باعث آزادسازی زودهنگام هورمونهای جنسی شود. در بیشتر موارد، این اختلال در والدین یا برادر و خواهر کودک هم مشاهده میشود.
نژاد: به دلایل ناشناخته، دختران آفریقایی و آمریکایی حدود 1 سال زودتر از دختران سفیدپوست بالغ میشوند؛ بلوغ در این دختران در 9 تا 14 سالگی اتفاق افتاده و بروز بلوغ زودتر از 6 سالگی، به عنوان بلوغ زودرس درنظر گرفته میشود.
مهاجرت به کشوری دیگر در سنین کودکی: پژوهشها نشان میدهد که بلوغ زودرس در کودکانی که در سنین پائین، به فرزندخواندگی خانوادهای خارجی درمیآیند،10 تا20 برابر با احتمال بیشتری رخ میدهد.
گذشت زمان: در سالهای اخیر، بلوغ در سنین کمتری نسبت به گذشته اتفاق میافتد. در حدود100 سال قبل، به طور میانگین شروع قاعدگی در دختران، 15سالگی بوده، درحالیکه سن بلوغ در سال1900 میلادی (26 سال قبل)، 5/12سالگی گزارش شده است.
چاقی: در مطالع های که به بررسی اثر چاقی دوران کودکی در بلوغ زودرس دختران پرداخت، نشان داده شد، افرادی که حداقل10 کیلوگرم اضافه وزن دارند، تا80 درصد موارد قبل از 9 سالگی، رشد سینه ها را تجربه کرده و همچنین قاعدگی آنها قبل از 12 سالگی اتفاق میافتد (با توجه به اینکه سن متوسط شروع قاعدگی در کشورهای غربی، 7/12 سال است).
در این مطالعه، 354 دختر در سه گروه (وزن طبیعی، در معرض خطر اضافه وزن و مبتلا به اضافه وزن) از سن 3 تا 12 سالگی، مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج این مطالعه ارتباط قوی بین وزن دوران کودکی و رشد زودهنگام سینه ها و قاعدگی زودهنگام را نشان داد.
نکته جالب توجه این است که تاکنون در هیچ مطالعهای رابطۀ بین چاقی کودکان پسر و بلوغ زودرس مشاهده نشده است.
عوارض بلوغ زودرس
بلوغ زودرس ممکن است با عوارض جسمی و روانی زیر همراه باشد:
کوتاه قدی
اگرچه بیشتر افرادی که بلوغ زودرس را تجربه میکنند، نسبت به سن خود بلندقدتر هستند، ولی در بزرگسالی قدشان نسبت به سایر بزرگسالان کوتاهتر خواهد بود. چطور چنین چیزی ممکن است؟ در فاصلۀ زمانی کوتاهی بعد از بلوغ، رشد قدی متوقف میشود. از آنجا که مراحل بلوغ زودرس خیلی سریعتر از مراحل بلوغ طبیعی خاتمه مییابد، رشد قدی فرد، زودتر از زمان مورد انتظار به حداکثر ممکن خود میرسد.
مشکلات رفتاری
برخی از مطالعات نشان میدهند که در برخی از موارد، بلوغ زودرس ممکن است با تأخیر تکاملی همراه باشد؛ با این حال، شواهدی که این ادعا را ثابت میکنند، ضعیف هستند.
استرس
بلوغ حتی وقتی در سن مناسب 12 سالگی هم اتفاق میافتد، با خود استرس بهدنبال دارد، چه برسد به اینکه زودتر از زمان مورد نظر اتفاق بیفتد. این کودکان ممکن است به خاطر اینکه با سایر همسالان خود فرق دارند، ناراحت و مضطرب باشند. این احساسات در دختران با سن کمتر از 9 یا کودکان با تأخیر در تکامل شایعتر است. والدین میتوانند با ارائه توضیحات لازم در مورد مراحل و تغییرات مورد انتظار در بلوغ به فرزند خود، به او کمک کرده و استرس را کاهش دهند.
اگر با علایم مشکوک به بلوغ زودرس در کودکتان مواجه شدید، نکات زیر را به خاطر داشته باشید:
در بسیاری از موارد، علایمی که احتمال بلوغ زودرس را مطرح میکنند، با آن بی ارتباط بوده و بهطور خودبه خود برطرف می شوند.
درصورتیکه کودک شما مبتلا به بلوغ زودرس بوده و پزشک برای او درمان را شروع کرده است، در بیشتر موارد اثربخش خواهد بود.
بیشتر کودکانی که با بلوغ زودرس مواجه میشوند، از نظر جسمی، روانی و اجتماعی، سالم هستند.
ارتباط تغذیه و بلوغ زودرس
امروزه به دلیل ماشینی شدن جوامع، بسیاری از خانوادهها به وضعیت تغذیه خود وکودکانشان توجه زیادی نمیکنند و به علت کمبود وقت، اغلب به سوی فست فودها وغذاهای حاضری روی میآورند. این غذاها حاوی مقدار زیادی چربی، نمک و شکر بوده و مقدار فیبر موجود در آنها بسیار کم است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید امروزه یکی از دلایل شیوع بلوغ زودرس همین شیوۀ غذاخوردن است.
در مطالعه ای نشان داده شده که مصرف غذاهای سرشار از چربی، کم فیبر و محصولات غذایی صنعتی، احتمال بلوغ زودرس را افزایش میدهند. این نوع رژیم غذایی باعث افزایش میزان هورمون انسولین در بدن میشود.
پژوهشها نشان میدهد میزان بالای این هورمون در خون، احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهد. از طرف دیگر میزان بالای انسولین در سنین کودکی، بلوغ زودرس را به دنبال دارد؛ بلوغ زودرس خود عاملی دیگر برای افزایش احتمال ابتلا به سرطان پستان در بزرگسالی است.
در واقع با شروع بلوغ، هورمونهای جنسی مانند استروژن و پروژسترون در بدن افزایش مییابند. از میان این هورمونها، استروژن عامل اصلی برخی از سرطانهای جنسی مانند سرطان پستان است.
در واقع بدن هرچه بیشتر در معرض هورمون استروژن قرار بگیرد، بیشتر مستعد ابتلا به این سرطانها خواهد شد؛ از آنجا که با بلوغ زودرس، بافتهای بدن زودتر در معرض این هورمون قرار میگیرند، احتمال ابتلا به این سرطان افزایش خواهد یافت.