پایین افتادن قند خون (هیپوگلیسمی) می‌تواند یک خطر جدی باشد. این اتفاق معمولا در افراد دیابتی رخ می دهد که از داروهای کاهنده قندخون یا انسولین تزریقی استفاده می کنند.
هیپوگلیسمی زمانی روی می‌دهد که قند (گلوکز) خون از سطح طبیعی پایین‌تر می آید. گلوکز یکی از منابع مهم انرژی برای بدن است و در نتیجه فرآیند هضم و از مواد غذایی مصرفی تولید می شود. کربوهیدرات‌ها اصلی‌ترین منابع گلوکز بوده و در غذاهایی مانند برنج، سیب‌زمینی، نان، غلات، شیر، میوه و انواع شیرینی‌ها وجود دارند.
مکانیسم جذب قند در بدن
پس از صرف یک وعده غذایی، گلوکز جذب خون شده و به سلول‌های بدن منتقل می‌شود، با بالارفتن قندخون، هورمون انسولین برای استفاده سلول ها از گلوکز توسط پانکراس تولید می‌شود. در صورتی که فرد بیش از نیاز بدن گلوکز مصرف کند، قند اضافی در کبد و ماهیچه‌ها به فرم گلیکوژن، ذخیره می‌شود.
بدن می‌تواند از گلیکوژن ذخیره شده در فواصل بین وعده‌های غذایی و دوره های محرومیت از غذا برای کسب انرژی استفاده کند. گلوکز اضافی همچنین می‌تواند به شکل چربی در سلول‌های چربی ذخیره شده و در مواقع ضروری برای کسب انرژی مصرف شود.
زمانی که قند خون پایین می‌افتد، هورمون گلوکاگون از پانکراس ترشح می شود. این هورمون به کبد دستور می دهد تا گلیکوژن را تجزیه کرده و گلوکز را در خون آزاد کند. در این هنگام سطح گلوکز خون به میزان طبیعی خود می‌رسد. پاسخ به پایین افتادن قند خون در برخی از افراد مبتلا به دیابت ممکن است دچار اختلال شود.
مصرف بیش از حد دارو، حذف وعده‌های غذایی، کم غذا خوردن یا انجام بیش از حد فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به افت قند خون منجر شود. بدن شما بدون قند کافی نمی‌تواند به درستی کار کند. افت قند خون زمانی اتفاق می افتد که مقدار قند خون شما کمتر از 70 میلی‌گرم/دسی لیتر شود. در این شرایط به درمان فوری نیاز دارید.
نشانه‌های افت قند خون چیست؟
علائم افت قند خون به صورت ناگهانی رخ می دهد و عبارت است از:
تاری دید
تپش قلب
تغییرات ناگهانی خلق‌وخو
تحریک پذیری
احساس خستگی ناگهانی
رنگ‌پریدگی
سردرد
گرسنگی
لرز
تعریق
مشکلات خواب
سوزن سوزن شدن
مشکل در تمرکز
از دست دادن هوشیاری
بعضی از افراد در هنگام خواب دچار هیپوگلیسمی می‌شوند. علائم هیپوگلیسمی شبانه عبارت‌اند از: كابوس دیدن و فریاد كشیدن، تعریق زیاد و خیس شدن لباس‌ها، احساس خستگی و تحریک‌پذیری در هنگام بیدار شدن از خواب.
گاهی ممکن است قند خون به سرعت پایین بیاید و فرد حتی متوجه علائم هشداردهنده نیز نشود. در این شرایط ممکن است فرد دچار ضعف و تشنج شده و یا حتی به کما برود.
افت بسیار زیاد قند خون، یک اورژانس پزشکی است. اگر با شخص دیابتی مواجه شدید که این علائم را دارد، سریعا به او کمک کنید. 15 گرم قند ساده، مانند نیم فنجان آب‌میوه یا نوشابه، 1 قاشق غذاخوری عسل، 3 یا 4 قطعه آب‌نبات و یا قرص گلوکز یا 1 قاشق غذاخوری شکر می تواند به افزایش قند خون کمک کند.
برای افرادی که در معرض خطر کاهش قند خون قرار دارند، تهیه دستگاه گلوکومتر (اندازه گیری قند خون) ضروری است.
اگر قند خون شما دائما پایین می افتد، می‌توانید اطلاعات لازم جهت مواجه با این مشکل را در اختیار دوستان، اعضای خانواده و همکارانتان قرار دهید. آن‌ها باید علائم افت قند خون را بشناسند، چگونگی استفاده از دستگاه گلوکومتر را بدانند و اگر شما هوشیاری خود را از دست دادید بتوانند سریعاً با اورژانس تماس بگیرند.
اگر قند خون شما پایین است رانندگی نکنید؛ زیرا اگر پشت فرمان هوشیاری خود را از دست بدهید خطر تصادف وجود دارد.
چه چیزی باعث افت قند خون می‌شود؟
افت قند خون ممکن است عارضه جانبی درمان دیابت باشد اما عوامل دیگری نیز در بروز آن نقش دارند.
دیابت و قند خون پایین
انسولین به منزله کلیدی است که قفل سلول‌های شما را باز می‌کند و به گلوکز اجازه ورود به سلول‌ها را می‌دهد. در بیماری دیابت انسولین به مقدار کافی ترشح نمی شود و یا سلول های بدن نمی توانند به آن پاسخ دهند. به همین دلیل به افراد مبتلا به دیابت انسولین تزریق می شود تا بدن آن‌ها بتواند از گلوکز موجود در خون استفاده کند.
در صورت تزریق انسولین بیش از حد مورد نیاز یا عدم مصرف غذا در زمان مشخص یا انجام فعالیت بدنی بیش از حد ممکن است دچار افت قند خون شوید.
سایر علل افت قند خون
به غیر از دیابت عوامل دیگری نیز در افت قند خون نقش دارند که عبارت‌اند از:
برخی از داروها، مانند کینین
نوشیدن بیش از حد الکل
مشکلات پزشکی از جمله هپاتیت یا اختلالات کلیوی
توموری که انسولین زیادی تولید می‌کند
اختلالات غدد درون‌ریز، مانند نقص غده آدرنال
افت قند خون چگونه تشخیص داده می‌شود؟
از دستگاه اندازه گیری قند خون (گلوکومتر) برای اندازه‌گیری سطح قند خون استفاده می‌شود. با کمک این دستگاه شما می توانید مقدار قند خون خود را در هر زمانی بدون مراجعه به مراکز درمانی اندازه گیری کنید.
چگونه قند خون پایین درمان می‌شود؟
هنگامی که سطح قند خون بیش از حد پایین است خوردن کربوهیدرات‌ها می‌تواند مفید باشد.
اگر دیابت دارید، همواره مواد غذایی حاوی کربوهیدرات (مواد قندی) همراه خود داشته باشید. انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند که میان وعده‌های شما حداقل حاوی 15 گرم کربوهیدرات باشند.
در هنگامی که قند خون شما پایین تر از 70 میلی گرم در دسی لیتر است، 15 گرم کربوهیدرات مصرف کنید. بعد از یک ربع دوباره قند خون را اندازه گیری کنید، اگر قند خون شما بالا نرفته است، مجددا 15 گرم کربوهیدرات مصرف کنید. این کار را تکرار کنید تا زمانی که سطح قند خون به حد طبیعی برسد.
چگونه می‌توان از کاهش قند خون پیشگیری کرد؟
مرتباً قند خون خود را اندازه‌گیری کنید تا مطمئن شوید در سطح مناسبی قرار دارد. با پزشک خود درباره زمان و چگونگی چک کردن قند خون خود مشورت کنید.
اگر در گذشته سابقه پایین بودن قند خون را داشته‌اید، بهتر است قبل از رانندگی سطح قند خون خود را بررسی کنید. پیش از خروج از خانه و یا هنگامی که سطح قند خونتان کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی لیتر است، یک میان وعده کوچک صرف کنید.