تعريف Look back
Look back قسمتي از برنامة سلامتي عمومي جامعه است و به مجموعه روال تحقيقاتي گذشته‌نگري اطلاق مي‌شود كه در مورد اهدا كنندگان و يا دريافت‌كنندگان خون اجرا مي‌گردد.
Look back اصطلاحي است كه از اواخر دهة 1980 بكار گرفته شد و در اين برنامه تلاش مي‌شود تا:
1) اهداكنندگان مستمرآلوده به ويروسهاي منتقله ناشي از انتقال خون شناسائي شده
2) دريافت‌كنندگان خون و يا فرآوردههاي خوني آلوده شناسائي شده
3) كلية فرآوردههاي تهيه شده از اهدا كنندة آلوده به ويروسهاي منتقله از طريق خون شناسايي، جمع‌آوري
و قرنطينه شوند
بطور كلي جهت رديابي و پي‌گيري بيماريهاي عفوني ناشي از انتقال خون 3 روش وجود دارد:
روش اول Look back است كه در واقع زماني آغاز مي‌شود كه يك فرد اهداكننده كه قبلاً از نظر بيماريهاي قابل سرايت (TD)1 منفي بوده در حال حاضر مثبت باشد و يا اينكه كلاً روشهاي تشخيصي آزمايشگاهي قبلي انجام شده توانايي تشخيص و شناسائي يك عامل عفوني را نداشتند و پس از ابداع و انجام روشهاي جديد تشخيصي، مشخص شود كه اهدا كنندگاني آلوده از قبل وجود داشته‌اند كه حال بايد تمامي افراد دريافت‌كننده اين خونها يا فرآوردههاي آلوده را نسبت به خطر آلودگي خود مطلع كرد و براي آزمايش مجدد، مشاوره و درمان آنها اقدام لازم را انجام داد.
2) روش دوم Trace backاست و زماني آغاز مي‌شود كه يك دريافت كننده خون يا فرآوردة خونيبه دليل مصـرف آنها از نظر عفونتهاي ناشي از انتقال خون مثبت گزارش شود كه در ايـن صورت بـايد كليـة اهداكنندگاني را كه خون يا فرآوردة خوني از اهداي آنها تهيه شده است را شناسائي كرده و يك مطالعة Look back را در مورد اين اهدا كنندگان به مرحله اجرا گذاشت.
3) روش سوم فراخواني محصولات است كه بايد تمامي شماره سري ساخت محصولاتي را كه
احتمال سرايت يك بيماري عفوني را دارند از بازار جمع‌آوري كرد تاريخچة Look back تاريخچة Look back به روايتي به سال 1982 بر مي‌گردد كه در آن كودكي در ايالات متحده آمريكا به دنبال تزريق خون به HIV مبتلا شد. ولي عملاً وقتي آزمايش HIV1 در مارس 1985 رايج شد اجراي Look back معمول گرديد
هدف از اجراي برنامة Look back :
Look back برنامه‌اي جهت ارتقاء سلامتي عمومي جامعه است. همانطوريكه ميدانيم از يك اهدامي‌توان فرآوردههاي متعددي (مثل كنسانتره گلبول قرمز، كنسانتره پلاكتي، رسوب كرايو، پلاسما، محصولات پالايش شده) تهيه كرد و يك فرد اهدا كننده نيز ميتواند در يكسال چندين بار اقدام به اهداي خون نمايد كه اگر در طي اين مدت از نظر سرولوژيكي منفي بوده ولي توانايي انتقال عامل عفوني را داشته باشد ميتواند دريافت‌كنندگان را آلوده سازد. بنابراين شناسايي اهدا كنندگان مثبت و رديابي و پي‌گيري دريافت كنندگان خون يا فرآوردههاي حاصل از اين اهداها امري مهم، ضروري و وظيفة پر مسئوليتي است. علي‌الخصوص براي سازمانهاي انتقال خون كه درصدد تهيه و تأمين خون و فرآوردههاي خوني سالم هستند.اجراي برنامه Look back در بدست آوردن اطلاعات كافي و مناسب از اهداكنندگان بسيار حائز اهيت استتا بتوانند از سرايت بيماريهاي عفوني ناشي از انتقال خون پيشگيري كرده و در نهايت ايمني خونهاي مصرفي را ارتقاء دهند.روش انجام Look back روند اجرايي برنامة Look back براي ويروسهاي منتقله ناشي از انتقال خون مشابه است كه با نمونه‌گيري،آزمايش و انجام آزمايشهاي تكميلي شروع شده كه در صورت منفي بودن متوقف و در صورت مثبت بودن،برنامة Look back ادامه مي‌يابد. بطور كلي در انجام Look back، مراكز انتقال خون (مراكز اهداكنندگان و توزيع كنندگان خون و فرآوردههاي آن )، بيمارستانها و پزشكان معالج مسئوليت دارند
الف) نقش مراكز انتقال خون
1-شناسايي و قرنطينه كلية اهداهاي قبلي اهدا كنند‌ه‌اي كه تغييرات سرمي نشان داده است تا 12 ماه گذشته و بندرت تا هر زماني كه مدارك لازم ثبت شده باشد (Look back براي HCV) با شماره كامل اهدا
2-انجام آزمايشهاي تكميلي خونها و فرآوردههاي تهيه شده از اهداهاي آلوده
3-مطلع ساختن مصرف كنندگان اين خونها و فرآورده‌ها، يعني فهرست كاملي از تمامي بيمارستانهاي دريافت‌كنندهبا شماره اهدا، نوع اهدا و تاريخ ارسال تهيه شود و بايد اطلاعات تغييرات سرمي در عرض 30 روز براي HIVو 45روز برايHCV براي بيمارستانها ارسال گردد.
4-فراخواني جهت عودت و جمع‌آوري از بازار كه با ارسال اطلاعيه‌هاي كتبي به بيمارستانها انجام مي‌شود. در اين اطلاعيه‌ها شماره اهدا، نوع محصول، علت دقيق فراخواني و همچنين عملكرد بيمارستان نسبت به فرآوردة آلوده ذكر مي‌شود. ضمناً لازم است از بيمارستان درخواست شود تا وجود هر گونه فرآوردة آلوده مصرف نشده را
گزارش نمايد
ب) نقش بيمارستان
عملكرد بيمارستان منحصراً منوط به سيستم ثبت مدارك و بايگاني انجام شده است و شامل :
1- شناسائي بيماري كه خون يا فرآوردة خوني آلوده را دريافت كرده و اطمينان از مصرف آن و اينكه:
1-1- بيمار زنده است و هنوز در بيمارستان بستري است.
2-1- بيمار زنده است ولي از بيمارستان مرخص شده است.
3-1- بيمار فوت كرده (علت مرگ در صورت مشخص بودن ذكر شود).
2- شناسائي پزشك مسئول بيمار و مطلع كردن او، همچنين از پزشك درخواست شود تا بيمار را مطلعساخته و نسبت به درمان او اقدام نمايد.
تذکر:
اگر اطلاعات بيمارستان فقط بيانگر اين باشد كه خون يا فرآوردة مورد نظر مصرف شده است ولي شمارة اهدا ذكر نشده باشد فرض بر اين است كه به بيمار خون و يا فرآوردة آلوده تزريق شده و بايد او را جهت معاينه، آزمايش و مشاوره مطلع كرد. اگر خون يا فرآوردة مصرف نشده باشد بايد رديابي كرد تا وضعيت واحد خون يا فرآورده مشخص شود. در صورت قطعي بودن عدم مصرف آن را قرنطينه كرده تا به مراكز انتقال خون بازگردانده شود و در آنجا مرحلة انهدام نهايي آن صورت پذيرد.
ج ) نقش پزشك معالج از پزشكان معالج انتظار مي‌رود تا اطلاع رساني اصلي را به دريافت كننده انجام دهند. براي HIV، اطلاع رساني بايد در طول 8 هفته از زمان دريافت اطلاعات از مراكز انتقال خون با 3 بار تلاش مستند جهت تماس با بيمار انجام گيرد. در صورتي كه دريافت كننده فوت كرده باشد يا قانوناً بي صلاحيت تشخيص داده شود بايد نزديكترين خويشاوند يا كفيل قانوني وي مطلع شود. براي HCV، مدت زمان تماس 12 ماه با همان الزام 3 باراست.
نتيجة اجراي برنامة Look back :
در كل نتايجي كه از اجراي اين برنامه حاصل مي‌شود عبارتند از:
1- اهدا كنندگان از علت منع اهداي خود آگاه شده و فرصت مي‌يابند تا جهت درمان خود اقدام كنند و همچنين از انتقال ثانويه بيماري جلوگيري مي‌شود.
2- دريافت‌كنندگان از خطر احتمالي ايجاد آلودگي و بيماري خود آگاه شده و نسبت به تشخيص و درمان اقدام مي‌كنند و با آموزشهاي داده شده از انتقال ثانويه بيماري جلوگيري مي‌شود در واقع اين روش در حال حاضر جديدترين و كارآمدترين راه شناسائي افرادي است كه در ريسك بيماري قرار
دارند و همچنين با اجراي اين روش بيماران جديد در جامعه شناسائي مي‌شوند FDA توصيه كرده است كه زمان نگهداري مدارك از 5 سال به 10 سال افزايش يابد تا در آينده فرصتي فراهم شود كه بتوان از ديگر بيماريهاي ناشي از اهداهاي آلوده پيشگيري كرده و در صورت فراهم شدن فرصتهاي درماني اين
افراد مطلع شده تا اقدامات درماني لازم را انجام دهند.
محسن ایمانی
کارشناس ارشد ایمونولوژی
آزمایشگاه مرجع
دانشگاه علوم پزشکی ایران